Miqui Otero, autor da novela 'Orquesta': "Non hai nada máis punk que unha verbena galega"
Para Miqui Otero (Barcelona, 1980), a súa última novela, titulada Orquesta, foi unha "especie de desvío que necesitaba facer". Ata o de agora, as súas historias ambientáranse en Barcelona. "Era un territorio que xa tiña moi pisado", recoñece. Así que recorreu ás súas orixes galegas.
Fíxoo poñendo o foco nunha das súas tradicionais verbenas, que nunha noite de agosto convértese no punto de encontro no que conviven os habitantes dun pequeno pobo, que entrelazan as súas esperanzas, as súas frustracións, os seus amores, as súas envexas ou os seus prexuízos.
"É a novela máis persoal que escribín. Tamén a máis arriscada", explica o autor nesta entrevista con PontevedraViva, na que relata que supuxo para el escribir un libro que, segundo di, está escrito "con honestidade e con moito agarimo, sen ningún tipo de paternalismo".
Non sei se este libro en Galicia cústache menos explicalo. É dicir, a xente enténdeo mellor?
Cústame máis. Imponme máis. Vou con prevención por se piso algún charco ou digo algo impreciso. Toda esta contorna é unha parte indispensable na miña vida e na miña paisaxe emocional, pero non nacín aquí. É máis fácil no sentido de que partes de cousas que xa se coñecen, pero é máis esixente e tes máis medos de como se vai a ler aquí.
É difícil atopar a un galego que non estivese nunha verbena...
Eu creo que é imposible. Pero no resto de España hai outro tipo de festas e así se está lendo. O que pasa é que as de aquí teñen unha serie de peculiaridades moi interesantes.
Que tiñan as verbenas para que fosen o mellor escenario para esta historia?
O primeiro que me atraeu é que, habitualmente, todo está segregado por idades ou por gustos. Vivimos nun mundo dividido en nichos e vexo que a literatura se está contaxiando diso. A min pasábame, sobre todo coas miñas anteriores novelas.
E iso non me gusta. Prefiro que a novela sexa máis ancha e arrastre tipos de vida diferentes. E cando me puxen a buscar en que lugar sucedía iso, que todo tipo de persoas convivisen dunha forma festiva e lúdica pero ao mesmo nivel, só se me ocorría unha verbena.
E por que non ambientala nunha verbena catalá?
Aínda que eu fun o primeiro da familia que naceu en Barcelona, esa verbena non podía ser catalá porque non as pisei. Tiña que ser unha verbena galega, que é ás que fun toda a vida.
Iso xuntouse cun certo hartazgo pola miña banda de ambientar as miñas novelas en Barcelona. Pode ser algo claustrofóbico. Era un territorio que xa tiña moi pisado. Non quería volver facer o mesmo. Ou ser unha banda tributo de min mesmo. Por iso é unha novela tan distinta ás anteriores.
Na miña anterior novela, o protagonista crecía nun bar de emigrantes galegos en Barcelona. Había moitos personaxes que pululaban polo bar e cada un tiña a súa forma de ser e as súas frases chistosas e recorrentes. Dalgunha maneira vexo aí a semente de Orquesta.
"Non quería volver facer o mesmo. Ou ser unha banda tributo de min mesmo. Por iso é unha novela tan distinta ás anteriores"
Como narrador, atopar un escenario onde conflúe xente con diferentes persoais e onde as diferenzas se difuminan imaxínome que é moi atractivo, non?
Para min era moi suxestivo porque, sendo moi distintos, todos teñen un apego concreto a un territorio. Sabes de onde veñen, como esas avoas nas aldeas que teñen o rexistro civil ou o arquivo diocesano na cabeza e que saben absolutamente todo de ti.
Desde a páxina 3 todas as miradas, que nunha novela como as que escribira anteriormente había que construílas de cero, estaban cheas de sentido ou de significado dalgún tipo. Xa fora desexo sexual, unha rede de envexas ou relacións de complicidade, de rabia ou de afecto.
Cuestións e conflitos que logo permanecen, non crees?
As verbenas teñen algo case coreográfico. Son case sempre a mesma festa un ano detrás doutro. Hai como unha elipse narrativa dun ano, que é cando nos imos os que non vivimos alí e quedan os demais. A festa acaba e arranca ao ano seguinte no mesmo punto no que quedou. Ti tes que responder como o personaxe que che adxudicaron.
Iso parecíame moi interesante e permitíame facer o xogo temporal que hai na novela. Narra unha noite de verbena recente, pero por estas reflexións animeime a rebotar nela envexas remotas, contas por saldar ou amores medio abandonados que tiveron lugar nesa mesma noite en moitas épocas remotas.
É importante ese sentimento de comunidade para a construción colectiva?
O das comisións de festas en Galicia é algo case punk. Sempre mo pareceu. Eu que veño de subculturas en Barcelona, creo que non hai nada máis "faino ti mesmo" e máis punk que unha verbena. Sobre todo as de lugares pequenos onde non intervén nin o concello. Todo se fai de maneira artesanal e levantado polos veciños.
Non me parece gratuíto ou estraño que as verbenas teñan agora máis forza que cando eu era rapaz ou adolescente. Hai unha necesidade a día de hoxe de pertencer a algo. Creo que todo vai tan rápido e vivimos tan hiperacelerados que dunha forma intuitiva, quizais sen razoalo, a xente ten tendencia a replegarse e fixarse nas cousas peculiares que teñen preto.
Tamén no literario?
Desde logo. Paréceme que pode xerar máis interese contar unha verbena galega que tentar facer unha novela que está ambientada en calquera cidade, que podería ser en Xapón, en Londres ou en París, nas que todo é o mesmo. Vino con novelas miñas traducidas. O que máis lles interesaba a eses lectores era precisamente o máis autóctono e o máis diferente.
"Non me parece gratuíto ou estraño que as verbenas teñan agora máis forza que cando eu era rapaz ou adolescente. Hai unha necesidade a día de hoxe de pertencer a algo"
Sen ser unha novela autobiográfica, este libro levouche a escarbar nos teus recordos?
Nas anteriores era fácil preguntarme se o protagonista era eu. O era e non o era. Había moito de min, pero eu non escribo novela autobiográfica. Non me interesa. E esta que é a máis diluída e a máis coral, véxome moi dentro. É a máis persoal que escribín. Tamén a máis arriscada.
A que te refires?
Tiro de cousas que vivín ou sentín, de experiencias dos meus pais ou de conversas con paisanos da zona dos meus pais. Falei con moita xente de alí para tentar saber como eran as verbenas e as vidas de hai máis tempo. A suma de todo iso, aínda que logo eu me dilúa en todos os personaxes, fan que esta sexa unha novela moi persoal.
Falas dese regreso ao pobo, ás orixes. Consideras que sempre é bo volver?
Na novela hai unha reflexión sobre iso e non é nada piadosa. Onde hai vida hai conflito e este libro explora iso. E neste regreso ao pobo era unha das prevencións que tiña que ter. Que non fora unha especie de idealización absurda da vida no rural feita por un urbanita. Non hai cousa que de máis rabia. Paréceme moi tramposo, moi señorito e moi feo.
É estraño, tramposo e falaz expor o rural como un regreso ao pasado. Paréceme moi cutre satirizalo sen matices. É bo explorar o pasado, pero a mirada non pode ser nítidamente nostálxica. Neste país aos fascistas chámaselles nostálxicos. Hai que ir con coidado.
E iso como o resolves?
Quería que houbese un contraste entre o fermoso, que tamén o hai e moito, e o claustrofóbico que pode ser esa contorna, na que a túa vida está baixo escrutinio. Hai unha serie de personaxes que fan, a través dos seus recordos, pequenas excusións á cidade como espazo de liberdade ou de coñecemento para atopar a súa identidade.
O contrapunto a todo este ambiente é ese urbanita que chega á verbena, ve todo e trata de entender o que está a pasar á súa ao redor. Iso é o que adoita pasar?
Iso parecíame interesante porque parece que só tes que escribir sobre o que coñeces moi ben. A escritura tamén é tentar entender as cousas. Por iso moitas veces, aínda que teñas a prevención de non parecer un paracaidista ou un intruso, é interesante a mirada do que chega.
Pasa tamén coas novelas. Moitas das máis interesantes son cando chega alguén de fóra e tenta entender os mecanismos e os privilexios dunha cidade ou simplemente dentro da mesma cidade cambia un barrio por outro e cambia de clase social. A mirada do que chega, do que non o acaba de atrapar ou do que non o entende todo, é moi interesante. Tanto como a mirada do que está dentro e enténdeo todo perfectamente.
"Non quería que fora unha especie de idealización absurda da vida no rural feita por un urbanita. Non hai cousa que de máis rabia. Paréceme moi tramposo, moi señorito e moi feo"
O feito de vir de novelas cun protagonista máis marcado e enfrontarte agora a unha novela moito máis coral foi un reto?
Todas as miñas novelas son moi poboadas. Sempre houbo moitos personaxes secundarios. Pero si, esta foi máis complexa. O de antes era case terrorismo emocional. Coller a un personaxe con oito anos e deixalo con corenta. O lector cóllelle agarimo. Non ten que ver co bo que sexa a novela. Cóllenlle agarimo por insistencia, porque es un pesado.
Isto non o tes en algo como Orquesta. Asómaste ás vidas de cada un dos personaxes pero durante unhas páxinas. E case o personaxe é o conxunto ou o territorio. É máis complicado repartir o peso e que todos teñan un certo interese, pero esa é a idea inicial da novela. Titúlase Orquesta non polo grupo que está a tocar cancións senón polos que están abaixo.
Do mesmo xeito que nunha orquestra non tería sentido illar ao guitarrista ou ao trompetista, nesta novela se illas a un dos personaxes non tería o percorrido e a forza necesaria. A idea era que soasen todos xuntos e que as súas experiencias complementaranse unhas con outras. Que o interese xurdise do contraste entre as vidas destes personaxes.
Dicías ao comezo da entrevista que che daba certa impresión o feito de presentar esta novela en Galicia, tras pasar por Pontevedra que sensacións levas?
Foi moi ben. Creo que ao lela vese que está feita con honestidade e con moito agarimo, sen ningún tipo de paternalismo nin nada polo estilo. Creo que se entendeu. Esa prevención que eu tiña era moi necesaria para facelo ben. Tomeino moi en serio. Logo escribín con absoluta liberdade, pero a cociña da novela foi moi rigorosa.
E despois de Orquesta, que? Xa estás a traballar en material novo?
Eu quería escribir esta novela desde hai tempo e saír do meu terreo literario. Agora probablemente toque volver a Barcelona. Xa o teño pensado. Xa teño os cadernos cheos, pero aínda non empecei a teclear, porque cando falo moito dunha novela cústame saír dela. Teño que frear e estar preparado para escribir o seguinte. Pero teño claro o que vai ser e onde vou volver. Isto sería como esta especie de desvío que eu necesitaba facer.