"É preciso que os malos tratos ás persoas maiores se aborden cos criterios de rigorosidade esixibles a calquera patoloxía"
Por Marisa Ciordia
"Alzar a voz é o primeiro paso para lograr que este problema fágase máis visible, concienciando con iso á sociedade e destinándose máis recursos para evitar a violencia que se exerce sobre os anciáns" quen di esta frase é o xerontólogo Miguel Anxo Álvarez que dedicou tempo de estudo aos malos tratos cara aos maiores e actualmente imparte conferencias dentro e fóra de Galicia sobre a cuestión.
As violencias que se exercen contra esta poboación son as máis silenciosas e silenciadas seguramente; e responde o feito de que as súas vítimas non son conscientes de que así está a suceder, non son capaces de identificalas e se se dan ambas as circunstancias o temor ás consecuencias lévalles a calar.
Cal é o motivo que che leva a estudar e dar a coñecer a situación dos malos tratos cara ás persoas maiores?
Os malos tratos aos maiores é unha realidade incontestable. Segundo os datos da Organización Mundial da Saúde, un de cada seis maiores sofre algún tipo de malos tratos e segundo as previsións aumentará debido ao envellecemento da poboación en todo o mundo. Vivimos nunha sociedade con actitudes e pensamentos negativos cara ás persoas maiores, o idadismo; é dicir, estereotipos, prexuízos e discriminación en relación á idade.
Identificar, previr e contribuír a eliminar a violencia, especialmente cara ás persoas maiores, é un dos meus compromisos máis importantes como gerontólogo.
Identifiquemos entón os malos tratos cara a unha persoa maior.
Segundo a OMS, é “un acto único ou repetido que causa dano ou sufrimento a unha persoa de idade, ou a falta de medidas apropiadas para evitalo e que se produce nunha relación baseada na confianza". Así, sería calquera acción ou omisión, normalmente constitutiva de delito ou falta, que ten como vítima á persoa maior en base a unha relación de proximidade ou confianza, xa sexa familiar ou entre un profesional e o usuario dunha institución. O noso Código penal castiga estes supostos con penas de prisión de seis meses a tres anos.
Actualmente poderiámoslle engadir que subestimar as capacidades das persoas maiores tamén é malos tratos, ou esixirlles competencias tecnolóxicas sen coñecemento das mesmas. Así, podémonos atopar malos tratos físicos, psicolóxico, económico, por neglixencia, por medicación, por abandono, por esas esixencias tecnolóxicas e tamén malos tratos sexuais.
Tamén se constata malos tratos sexuais?
Como punto de partida non debese existir a violencia sexual cara a outra persoa porque eu entendo unha relación sexual en compartir amor e pracer. Como especialista en Psicopatología considero que en parella vale todo o que a parella consinta; así que desde ese concepto de sexualidade, non me entra na cabeza este tipo de violencias, tanto a nivel institucional como familiar. Neste último ámbito prodúcense algo menos.
Tes identificados os perfís de vítimas e de maltratadores?
Non resulta fácil detectar un fenómeno que en moitas ocasións permanece oculto e é escondido polo agresor e a persoa agredida. Para o primeiro estes comportamentos poden non ser tidos como malos tratos e para a persoa maior maltratada poñer en coñecemento doutras persoas ou denunciar a situación pode supoñer un trauma e por tanto téntase evitar.
Segundo os datos extraídos do Ministerio de Dereitos Sociais o 60% das vítimas son mulleres, un 60% teñen máis de 74 anos, un 70% teñen problemas físicos ou enfermidades crónicas, un 20% presenta algunha discapacidade, un 30% necesita axudas básicas como asearse, alimentarse ou desprazarse e un 20% reciben axudas de servizos sociais.
As estatísticas dos agresores sinalan que son homes nun 52%, o 60% ten máis de 64 anos, o 80% son parella ou fillos da vítima, 80% son persoas casadas e un 60% teñen cadros de estrés ou ansioso depresivos, abusa de alcol ou drogas e non teñen habilidades de afrontamiento. Ademais adoita depender da vítima, convivir con ela, levar anos coidándoa, ten illamento social e descoñece os recursos para dependentes.
Segundo a OMS un 16% dos maiores sofre violencias, en España as cifras oficiais correspóndense a esa porcentaxe?
Si, son así, pero ao meu xuízo a realidade é que rozan o 50% porque as vítimas non pensan que sexan maltratados, temen represalias, confían que sexa temporal, non queren denunciar á persoa maltratadora ou descoñecen onde denuncialo se é que as súas condicións físicas e psíquicas permítenlles denuncialos ante os servizos sociais.
Non pode quedar resto de dúbida en que os malos tratos aos anciáns é unha realidade que parece afectar a un número importante deles, aínda que os coñecementos existentes son en conxunto limitados. Os rexistros dos casos existentes nos servizos sociais son dunha gran limitación nas primeiras fases de desenvolvemento destes temas. É preciso que o tema dos malos tratos aos anciáns abórdese cos criterios de rigorosidade e precisión esixibles ante calquera patoloxía, neste caso con complexos compoñentes biopsicosociales.
As consecuencias e secuelas destas violencias en persoas tan vulnerables serán nefastas.
En todas as partes os malos tratos ás persoas maiores prodúcese sen que a sociedade percíbao e o que é peor, este problema, grave onde os haxa, ocúltase na gran maioría dos países e considérase como un asunto esencialmente privado. As consecuencias últimas son que estas persoas viven de forma miserable e morren antes.
Como profesional da Xerontoloxía non se me escapa que coidar dunha persoa maior as 24 horas do día e que ademais, adoita sufrir un gran menoscabo da súa independencia en forma de discapacidades psicofísicas, é unha tarefa de titáns que esixe un esforzo que adoita descompensar ao coidador principal ou profesional e á familia. Con todo, o esforzo e a descompensación que poden sufrir polo coidado aos maiores, tanto familiares como profesionais, non pode nin debe ser nunca unha xustificación para exercer os malos tratos.
Que se pode facer para reducir esta violencia a maiores?
Á persoa maior e mesmo aos que vaian selo, animaríaos a que mellorasen os seus estilos de vida para evitar ou reducir a posibilidade de ser dependentes. Se non somos dependentes necesitaremos menos axuda, se necesitamos menos axuda non necesitamos que ninguén nos coide. Como xerontólogo sempre recomendo: prevención, actividade física, psicolóxica e social, e adaptación.
E se alguén que lea esta entrevista, concienciado, desexa colaborar nesta campaña de difusión, pódese poñer en contacto comigo para poder continuar nesta nobre tarefa porque despois do esforzo que os nosos maiores realizaron durante toda unha vida, merécense unha vellez digna. Na nosa man está lograr unha sociedade que volva valoralos.