Antes da súa estrea en televisión (martes 10, en Movistar Plus), o primeiro dos dous episodios da segunda tempada do documental Narcogallegos xa se puido ver en Pontevedra. O seu director, o xornalista Víctor Méndez, presentouno no Liceo Casino.
Tras analizar a orixe do negocio do narcotráfico, Narcogallegosaborda agora o panorama actual do crime organizado en España, dominado por organizacións cada vez máis violentas que introducen en Europa máis cocaína que nunca desde diferentes partes do mundo.
Faino, ademais, partindo de dous "fitos" como os describe o seu propio director: o desmantelamento dun laboratorio de cocaína en Cerdedo-Cotobade e a chegada ás costas da Illa de Arousa dun narcosubmarino, o segundo detectado en Galicia nos últimos anos.
Que imos ver nesta segunda tempada de Narcogallegos?
Nos últimos anos houbo uns cambios moi importantes no crime organizado a nivel mundial xerados, sobre todo, polas novas tecnoloxías que empregan estas redes en todos os sentidos e polo aumento do consumo de substancias en todo o mundo.
Iso fixo que se multiplicara por moito o tráfico en xeral e, concretamente, aquí en España e en Galicia. Todo iso compón un escenario que había que contar. E non soamente o que sucede aquí, que é un punto de referencia, senón tamén o que pasa a nivel internacional.
Xunto con esa relación coas novas tecnoloxías, as organizacións teñen presenza en distintos puntos do mundo. Os tentáculos que parten de América Latina, pasan por países de África, por España e acaban moitas veces en Dubái, que é onde están as cabezas pensantes.
Que te achegaban eses dous episodios en Cerdedo-Cotobade e A Illa de Arousa á hora de enraizar este novo relato?
O narcosubmarino vén ser unha confirmación de que era unha forma empregada polos narcotraficantes para traer grandes cantidades de cocaína a Galicia. Había xente que seguía dubidando, que dicía que iso non podía ser. A partir dese momento, as forzas de seguridade empezaron a dicir que era un sistema moi utilizado, moi seguro e moi fiable para eles.
O do laboratorio foi un fito a nivel mundial. Chamou a atención até do presidente de Colombia. Demostrou que estaba a suceder algo diferente ao que pasaba antes. Que a cocaína xa se está producindo en España. E, en principio, sen relación cos narcos galegos. Era un negocio directo dos colombianos e dos mexicanos que se instalaron aquí.
Cal dirías que é a principal diferenza entre os narcotraficantes históricos e as novas xeracións que tomaron o seu relevo?
O que estabamos a falar. Que agora todos os narcotraficantes de alto nivel manexan as últimas tecnoloxías. Utilizan comunicacións encriptadas para traficar sen ser detectados. Así introducen grandes cantidades de cocaína. Agora, aos poucos, van caendo en mans das autoridades. Pero estivo entrando moita droga e gañaron moito diñeiro.
Pero tamén creo que agora mesmo hai unha mestura entre os novos narcotraficantes e os antigos. Os novos manteñen relacións, xa sexan directas ou indirectas, cos históricos. Estes manteñen a confianza por parte dos colombianos e as novas xeracións sérvense deses contactos para, a través desas novas tecnoloxías, operar con impunidade.
E como encaixa o feito de que usen as novas tecnoloxías para ser máis sixilosos nas súas operacións e, á vez, deixen un maior rastro de violencia que os anteriores?
Hai unha cantidade inmensa de organizacións criminais dedicadas ao tráfico de cocaína. E, ao final, acaban chegando os problemas entre clans. Cando alguén rouba cocaína a outro ou cando alguén fala máis da conta, chegan os axustes de contas. Buscan protexer o seu negocio. É o máis lucrativo do mundo. Cando atopan algún obstáculo, exercen unha violencia extrema.
Galicia sempre foi considerada como unha das principais portas de entrada de droga en Europa, pero Narcogallegos dirixe tamén a súa mirada cara a Canarias. Cambiaron as rutas ou se multiplicaron?
Diversificáronse, pero Canarias sempre foi importante. É un punto crave e está máis que nunca no foco policial porque se deron conta de que é unha zona de paso moi habitual. Os barcos que se dirixen a Galicia con cocaína pasan por esa ruta. Xa sexa no tránsito de ida ou no de volta. Moitos deles acaban en portos canarios aínda que non sexa o seu destino.
Como director dun documental que aborda temas tan sensibles como o do narcotráfico, que dirías que é o máis complicado de conseguir?
O máis importante é que o espectador consiga ver a realidade do que sucede, de todo o que hai ao redor do tráfico de cocaína. Sen artificios.
Para iso hai que meterse dentro das operacións, tentar ser o máis fiel posible ao que alí sucede sen prexudicar á investigación e falar con todos os actores implicados, queiran saír en cámara ou non, para narrar esa historia.
E, sobre todo, hai detrás un traballo de documentación inmenso. Contamos moitas cousas. Hai que tocar absolutamente todos os paus e reunirte con todo o mundo, sexa bo, malo ou intermedio. Iso fai que poidas compor unha idea e logo poder plasmala en pantalla.
A sociedade galega, a finais dos anos 80 e, sobre todo nos anos 90, deuse de bruzos co problema da droga e cunha xeración perdida. Cres que, en xeral, perdeuse ese nivel de concienciación? Que se esqueceu todo o que pasamos?
Si, iso pasou en todas partes. En Galicia, tamén. A xente de máis idade que o sufriu nas súas carnes aínda manteñen ese respecto. Pero a banalización das drogas é algo endémico. Agora, debido aos avances médicos, matan máis lentamente. Pero seguen matando. Seguen danando. Seguen levando a familias por diante. Pero parece que non se ve.
Non está mal visto, por exemplo, o consumo de drogas como o cannabis. Hai debates en canto á súa legalización. En referentes para a xente nova como deportistas, cantantes ou influencers diría que mesmo que está até ben visto. E iso vai influíndo e xerando unha conciencia de que iso non é tan daniño. É un factor que inflúe en que haxa máis tráfico e máis violencia.
A que te refires con isto último?
A que se se normaliza o consumo e máis xente demanda esa droga, iso fai que haxa máis persoas que queiran traficar, que queiran introducir a droga. E a maior tráfico, máis violencia. O consumo aumenta ano tras ano, segundo os datos de Nacións Unidas. Se hai demanda sempre haberá xente que a vaia a traer e que queira lucrarse con iso.
E cres que os medios falamos o suficiente desta problemática? Ou que desde as institucións o abordan desde a seriedade que merece?
En absoluto. Os medios non lle dan a relevancia que ten o tráfico de drogas e a violencia que leva. Quizá só cando pasa algo como o de Barbate, cando faleceron aqueles gardas civís. Pero logo, como pasou fai moi pouco tempo, incautan 13.000 quilos de cocaína, que é unha auténtica barbaridade, e non sae practicamente en ningún telexornal.
Non se fai porque desde o panorama político tampouco se lle dá a importancia que ten noutros países. Non se inviste o suficiente. Chega un barco de cocaína, a policía sabe que está aí, a unhas millas das costas de Galicia, e non existen os medios para ir a por eles. Iso está a pasar en España. E iso acábase trasladando á sociedade.