Todo veu por causa dunhas ambicións, alleas á realidade, pintadas nun mapa en cor rosa. Pecou daquela de optimismo, de ver -precisamente- o mundo de cor de rosa.
Expresión, hoxe tan estendida, que disque se puxo por escrito por vez primeira en 1834 enSlight Reminiscence of the Rhine, Switzerland..., relato de viaxes da poetisa británica Mary Boddington, e expresada como to see everything through rose-colored glasses. Velo todo a través de lentes rosados.
A ben seguro xa era un concepto preexistente, pero en calquera caso, a tal expresión romántica converteuse a partires de entón en sinónimo usual de positivismo na contemplación da realidade, do futuro e do pasado, mais tamén de inxenuidade e candidez ao menosprezar os impedimentos e os golpes recibidos.
No París decimonónico, a capital da fascinación fuxidía, púxose de moda xa contra a época que aconteceu o de Portugal, levar gafas de cristais rosados. Amais de ser un complemento de elegancia e distinción, todo era máis agradábel visto a través deles.
Hoxe fálase mesmo de "retrospección rosada" ou idílica, pra se referir a ese fenómeno psicolóxico de lembrar de xeito esaxeradamente positivo os acontecemento pasados, aínda cheos de penurias.
Até no musical é difícil non coñecerLa Vie en rose, que cantaba Édith Piaf.
E por suposto, conduciu á idea de nomear á prensa rosa como tal. Á crónica de amoríos, aventuras, escándalos, desgrazas puerís e hedonismos desenfreados, contos calados á vista de todos, de personaxes que ven o mundo desa agradábel cor, grazas aos cristais tinguidos cos cartos, coa fartura e co poder. Ou coa simple inconsciencia.
E vouvos contar a historia, en si ben curta, do que lle sucedeu a Portugal antes e despois de 1890, empregando o símil da crónica rosa.
Imaxinade ás potencias do teatro das nacións coma ese garrido galán de revista que engade unha laña na empuñadura do revólver por cada conquista amorosa. Ou coma esa fermosa dama da farándula que apunta no caderno aos amantes axeonllados aos pés da súa cama.
O seu descomunal ego non lles permite decatarse do momento exacto no que perden o seu atractivo louzán. A pesares dos múltiples indicios obxectivos que apuntan ao crepúsculo. Vanlle facendo o baleiro, pero ségueno a ver todo en rosa.
E levan o golpe mortal cando constatan, tras dun rexeite especialmente doloroso, que o seu poder e encanto se esvaeu, que xa non poden nin cos pantalóns, uns, nin erguer as flores murchas, outras. Que xa non hai folgos pra competir cos máis novos e que a súa compañía xa non é obxecto do desexo de ninguén. Peor. Que é unha situación sen remedio. E pasan do optimismo máis apampado ao pesimismo máis brutal.
Logo, percibidos xa como febles e incapaces por quen teña ollos, son esgazados sen compaixón polas envexas e odios provocados na súa plenitude, namentres os mozos ocupan con naturalidade o seu lugar.
Así lle aconteceu ao antano garrido Portugal en 1890. O mesmo que lle agardaba á denantes fermosa España, uns anos despois. As noutrora apolíneas nacións ibéricas levaron vidas paralelas.
O asunto portugués iniciouse en 1886 coa publicación en Lisboa do Mapa Rosa, que reflectía con altiveza a imaxe do imperio africano portugués.
Chamábase así porque as posesións lusas sinalábanse nel con esta axeitadísima cor. Nese exercicio de cego optimismo rosado que comentabamos, aventuráronse a constatar a existencia dunha "África Austral Portuguesa".
Unha xigantesca provincia na que Angola e Mozambique eran os estremos costeiros, no Atlántico e no Índico, dun bloque que atravesaba o continente todo. A unión interior do conglomerado facíana o que hoxe son Zambia, Cimbabue e Malaui. Cun total duns tres millóns trescentos mil quilómetros cadrados, tiña maior superficie cá India actual.
Ninguén sancionara a posesión portuguesa naqueles territorios centrais. Non había sequera presencia efectiva, que se cinguía en exclusiva ás daquela estreitas franxas litorais de Angola e Mozambique, e malamente. Amparaban o seu dereito nas recentes exploracións, como a levada a cabo por Alexandre Serpa Pinto, que transitara esas ignotas rexións do interior e cartografara os seus achados naquel mapa, a grandes trazos.
Serpa Pinto, xunto con outros senlleiros exploradores africanos lusos como Capelo e Ivens, que atravesaran a África "portuguesa" dun a outro océano, tornáronse axiña en heroes nacionais e o mapa popularizouse. Tíñase aquilo como cousa feita, era un novo Brasil e un reverdecer dos loureiros imperiais. Por espazo de catro anos foi medrando o globo do patriotismo. Os peitos enchíanse de fachenda, nun exceso de confianza de garrido galán. Coas lentes rosas derriba do nariz facían por descoñecer o seu verdadeiro rol no mundo. Todos sabían da súa decadencia, agás eles.
Até tal punto vivían os políticos portugueses no idílico optimismo, que restaran importancia a que xa na conferencia de Berlín de 1885, na que tomaran parte, se sancionara o uti possidentis iure pra regular o reparto africano. Un estado europeo só podía reclamar dereitos de soberanía sobor dun territorio africano se establecía posesión real sobor del. Por medio de tratados oficiais coa poboación local, ocupación militar ou explotación económica permanente. Era obrigado que existisen actos efectivos de administración.
E nas arcas de Lisboa non había cartos abondo pra financiar tales cousas, cando menos nos curtos prazos que outros si podían, polo que o avance portugués ía moi amodiño.
Así é que chegados a 1890 veu o desengano, o lacerante rexeitamento. Foron traizoados, pra máis, polo que tiñan polo seu máis fiel amante. A tamén vella Inglaterra.
Seiscentos anos levaban xuntando as manciñas estes aliados tradicionais. O garrido Portugal nunca tivera pelexas de importancia coa súa querida anglosaxoa.
Ao contrario que Portugal, aquela dera rexuvenecido, anovárase no Reino Unido. Era agora o narcisista Dorian Gray, príncipe das nacións, ventándose eternamente mozo e forte.
Neses anos que Portugal soñou esperto con glorias coloniais non materializadas, o goberno británico financiara unha agresiva expansión, tanxíbel, efectiva e rápida, polas terras dos hoxe Zambia e Cimbabue. A conexión terrestre entre Exipto e Sudáfrica, atravesando o continente de Norte a Sur, era o seu proxecto prioritario. E viña inspirado, mesmo instigado, pola mística do "Napoleón do Cabo", o magnate mineiro Cecil Rhodes. Principal impulsor do ferrocarril do Cairo á Cidade do Cabo, señor dos diamantes e fundador da compañía De Beers, esa que popularizou o slogan "Un diamante é pra sempre".
Portugal protestou pola presencia británica esgrimindo o mapa de cor rosa de Serpa Pinto. Púxoselle farruco á querida. Nos xornais dos dous países falouse acaloradamente do conflito do mapa rosado. Os portugueses, ateigados de confianza, mesmo se mofaban dicindo que os británicos querían meter a ciclópea praza do Rossio (hoxe Praça de D. Pedro IV) na rúa da Betesga, que se tiña coma a máis pequena e curta da cidade de Lisboa. É dicir, que os coitadiños pretendían un imposíbel.
Os diplomáticos lusos foron procurar apoio prá súa xusta causa, con esa mesma seguridade, en Alemaña e na República africáner do Transvaal. Despacháronos sen lle prestar oído ás súas reclamacións, fóra de dereito. Aldraxe ferinte pró garrido Portugal, que aínda inconsciente da realidade, seguiu porfiando.
E chegando a encher o vaso co seu turrar testalán e sen rumbo, Dorian Gray, a carón do seu poderoso fillo americano, dixo até aquí. Mirou pra baixo, pra aquel vellouco corcovado e bocalán que andaba a amolar créndose aínda galán, e guindoulle un ultimato. Dos serios. Deses que sobreentendes que se non abaixas a cabeza, deseguida che han remitir tres ou catro acoirazados pra che rebentar a torre de Belém e o que faga falla, só por ver se entras amigabelmente en paso.
E así, en 1890, os portugueses renunciaron formalmente a tódalas súas pretensións sobor deses enormes territorios interiores, cunha mágoa indicíbel. Cecil Rhodes, con exemplar modestia pola súa banda, procedeu decontado a chamalos Rhodesia.
A rendición causou gran consternación na opinión pública lusa. Unha fendedura fondísima. Xa non só pola perda territorial, senón porque a chantaxe e o roubo viñeran de quen viñeran. Coitelos espetados polas costas, xa se sabe. Doen máis. Houbo unha curta etapa de negación que seguiu á cruel labazada, na que aínda compuxo, coa carraxe contra de Gray, o belicoso himno nacional que hoxe é oficial. E logo, decatouse Portugal, ao fin, de que xa non pintaba nada no baile dos fermosos.
Dorian Gray, coma querendo sandar o dano feito á antiga alianza por medio da clásica diplomacia británica, deixoulle claro que se non lle furtara tamén Angola e Mozambique, que o podía ter feito doadamente, fora só porque eran vellos amigos. Que lles conviña aos portugueses, logo, seguir séndoo.
España vivía daquela noutra ilusión rosa, semellante á de Portugal, e riu entón oufana do apuro e da humillación do veciño, coidando ter invitación perpetua prás grandes reunións coloniais, aínda na segunda fileira. Pouco tería que agardar pra apañar a súa propia labazada, alá polo 1898, peor que a portuguesa e a dúas mans, desastre de Cuba mediante.
En Portugal viñeron tempos de gafas de cristais escuros. De velo todo en negro. Buscáronse culpábeis no interior, e o país devorouse a si mesmo, como adoita acontecer nestes casos. A monarquía, a dinastía Bragança, foi vestida co sambenito. Carlos I, no trono cando a desfeita, foi o penúltimo rei de Portugal. Houbo disolver o Parlamento e crear unha ditadura virtual pra que defendese a institución. Morreu asasinado nun atentado republicano. O seu fillo Manuel II, derradeiro monarca, amais de ser ferido tamén no devandito atentado, foi invitado a coller camiño lonxe do país, tras pouco máis de dous anos no cargo. Comezou a Primeira República Portuguesa, que tampouco durou. Golpe militar en 1926, ditadura, e logo en 1932... António de Oliveira Salazar. O Estado Novo, a República Corporativa, o Salazarismo. Corenta e oito anos de man de ferro até a Revolución dos Caraveis.
Salazar volveu poñer os lentes rosados dediante das meniñas. Quixo comezar sacudindo ao país do complexo de inferioridade, do sentimento de pequenez, que ficara tras do asunto do mapa. Con outro mapa. Con propaganda da boa. Desta saturou o rosa pra convertelo en vermello. Nun mapa que era todo un programa, que estaba en tódalas escolas do país e do que se fixeron milleiros de postais, coa lenda Portugal não é um país pequeno, en case tódolos idiomas occidentais. Amosaba a verdadeira extensión das colonias africanas de Portugal proxectadas sobor dun mapa de Europa, sinalando, pró abraio xeral, o enorme tamaño comparativo de Angola e Mozambique.
Cando chegou o tempo da descolonización europea de África, despois da II Guerra Mundial, o nacionalismo de Salazar teimou en que Portugal non posuía colonias, senón provincias, e non as deixou marchar pacificamente. O mapa cor de rosa seguía a pesar coma boi cebado, e levou a guerras terríbeis, sanguentas, longuísimas, esgotadoras, que deixaron unha vaga de morte e anarquía xeral na África portuguesa na que remataron por se ensarillar tódolos actores da Guerra Fría.
Os portugueses estaban fartos, e veu o dos Caraveis. Pisaron e esmagallaron os lentes rosados e deixaron ceibos os sufridos territorios. Mesmo se ofreceron a restituír Macau a China, que rexeitou a oferta até 1999. Conformáronse con ser só Portugal, dun xeito san, normalizado e democrático. Até brillante en moitos eidos. As gadoupas asfixiantes do mapa rosa afrouxaron e liscaron pra non volver.
E nestas estamos.
Como epílogo desta crónica rosa, xa case telenovela, temos que falar do traizoeiro Dorian Gray. Fai tempo que se lle luíu o retrato, pero segue emboubado no narcisismo sen reparar na súa face sucada de engurras. Agora é el o que se adica ao de to see everything through rose-colored glasses, coidando que aínda está no selecto club dos que poden facer tremer o mundo coa súa potencia. Poida que, tarde ou cedo, os galáns do momento, EE.UU., China ou Rusia, se ocupen de darlle a labazada que o esperte do seu sono.