Nesta unidade non hai dous días iguais e son escasas as posibilidades de prever de corrida que deparará o servizo con antelación. Baixo o seu coidado teñen 640 quilómetros de costa, 414 praias, 2.900 bateas e incontables embarcacións. E para darlle seguridade, un persoal de 56 axentes en garda 24 horas ao día, 365 días ao ano. Son o Servizo Marítimo da Garda Civil de Pontevedra, que este mes de maio cumpre 25 anos desde a súa instalación na provincia en 1997.
O tenente José Carlos González González é o actual responsable de que a singradura chegue a bo porto. Dirixe o servizo desde as instalacións do cuartel da Garda Civil de Marín, aínda que ten na Escola Naval Militar un dos seus centros de operacións máis importantes. Alí teñen atracadas as embarcacións cando non están a patrullar repartidas polas escarpadas rías pontevedresas e contan con talleres nos que realizar o seu mantemento e reparación e vestiarios.
Os seus labores son tan variados como, en ocasións, descoñecidos. En palabras do xefe do Semar de Pontevedra, "todas as misións encomendadas ás Forzas e Corpos de Seguridade no mar territorial e en augas interiores" ou, o que é os mesmo, "funcións policiais no mar". Vixían a costa ata o límite exterior do mar territorial español, aplicando ao mar todas as funcións que a Garda Civil exerce en terra.
Labores xudicial, fiscal e administrativo que van desde perseguir o furtivismo, o contrabando ou o narcotráfico a garantir que as embarcacións de pesca ou recreo cumpren coa lexislación, protexer os ecosistemas mariños (e submarinos), controlar a inmigración ou a pesca ilegal e colaborar con todos os organismos con competencia no mar, tanto o españois Salvamento Marítimo, Mariña Mercante, Aduanas, Medio Ambiente, Pesca, Gardacostas ou Armada como as autoridades portuguesas.
Velan pola seguridade da costa e tamén de todos aqueles que se moven por ela. "Somos os responsables da orde pública e a seguridade no mar", lembra o seu responsable. E esa función levoulle no ano 2021 a realizar 466 intervencións, menos das habituais nun ano previo á pandemia.
O control da frota acapara boa parte desas actuacións, pero tamén outras como vixiar e dar seguridade aos barcos de pasaxe que se desprazan ás illas Cies e Ons ou dentro das rías de Pontevedra, Arousa e Vigo; controlar que todo discorra con normalidade nas competicións náuticas e deportivas, desde probas de tríatlon a travesías a nado ou todo tipo de probas entre embarcacións; ou velar pola protección de algo tan galego como as procesións marítimas que cada 16 de xullo conmemoran o Día do Carme.
A costa pontevedresa ten singularidades que tamén inflúen neste servizo. O narcotráfico é unha delas. "Oxalá puidese dicir o contrario; por desgraza, é un pouco o noso talón de Aquiles", recoñece o tenente González, que rememora a participación do Semar no primeiro narcosubmarino detectado en Europa ou en aprehensións de varias toneladas de droga que tentaban alcanzar a costa das Rías Baixas.
Tamén outras menos relacionadas co mundo delituoso como a abundante frota pesqueira e recreativa que hai nesta zona de Galicia, que fai que proliferan as citadas probas deportivas e procesións e a actividade económica vinculada ao mar. "Hai as que podemos imaxinar e máis", sinala, e apunta a que cada fin de semana do verán acumúlanse ata tres ou catro ao día, aumentando a súa carga de traballo para darlles seguridade.
"Hai moita afección mariñeira e as rías son moi grandes, son navegables, son bonitas, ten bo tempo bo clima, e para nós é traballo", sinala. E é que a xeografía é outra das singularidades que non se pode esquecer. As Rías Baixas son moi complexas e, ademais, son navegables, aumentando a actividade náutica.
Noutras zonas de España, nada máis saír de porto, hai mar aberto e navegar xa non é cómodo, pero nas rías de Pontevedra, Arousa e Vigo a súa situación convida a gozar delas en todo tipo de embarcacións. A xente bótase ao mar e iso aumento a posibilidade de que os 56 axentes do Semar teñan traballo. A todos eles, convén lembrarlles que "ao mar sempre hai que terlle un respecto", aínda que non sempre se lle ten, como demostra que das 466 intervencións de 2021, 22 foron auxilios de persoas que necesitaron axuda no mar.
Recentemente, tiveron que intervir no triste accidente no que unha embarcación de competición golpeou a un bañista na zona de nado da praia de Silgar, en Sanxenxo. É un exemplo de incumprimento da norma dos moitos que se dan a diario, pero, neste caso, o seu resultado foi dramático, cunha morte, e, como ocorre sempre que a desgraza fai acto de presenza, teñen tamén un compoñente didáctico, pois confía en que aumente a conciencia sobre a necesidade de extremar as precaucións no mar.
Ocorreu tamén o verán pasado, cando catro mozos quedaron á deriva nun hidropedal en Sanxenxo. Por mor daquel incidente, tomouse conciencia sobre a necesidade de que, sempre que se sae ao mar, débese ir coa roupa adecuada, e ben visible de lonxe, cun teléfono móbil coa batería cargada e tendo en conta que o mar, en calquera momento, pode cambiar e pódeste atopar nun apuro.
Con este novo incidente, aumenta a sensibilidade sobre a necesidade de respectar os 200 metros de exclusión para bañistas desde a praia, 50 no resto da liña de costa, sempre que non haxa unha boia que delimite as zonas de navegación e baño. "Trátase de educación e o feito leste, por desgraza, á xente vai facer pensar tamén que hai que cumprir unhas normas. Hai outros usuarios e hai que tentar respectar a todos".
Son normas básicas que debería coñecer toda persoa que se bota ao mar, e en cuxo incumprimento non serve como escusa que os requisitos para lograr permisos de circulación de embarcacións ou motos de auga sexan máis laxos ou permisivos que no caso de vehículos que circulan por terra. "Se non coñecen as normas, é a súa responsabilidade. O descoñecemento non te pode facer ser irresponsable. Danche un titulo e tes que saber o que tes nas túas mans", lembra o tenente José Carlos González.
Así, cada persoa "ten que ser consciente do que leva nas súas mans" e, ademais, lembra que, no mar, como en terra, "hai que ir moi atentos, hai moitos usuarios e hai que respectar a todos". Tamén respectar as normas de circulación, e cumprir coa lei. O control da documentación é unha das tarefas que máis tempo ocupa ao Semar, e atópanse con persoas que saen sen levar encima a documentación das embarcacións ou o seguro, aínda que o xefe do servizo recoñece que cada vez se detectan menos infraccións.
Desde que no ano 1997 prestouse o primeiro servizo, cambiou a concienciación da poboación. "Ao principio, incumpríase máis. Agora xa aos poucos a xente vaise dando conta de que ten que levar a documentación a bordo, de que ten que cumprir porque en calquera momento pódeselle facer unha inspección ou calquera servizo".
Hai anos, a sensación de impunidade era tal que se atoparon a persoas que utilizaban os seus barcos para ir de marcha desde Cangas a Vigo e logo regresar a pesar de beber en exceso ou a coller o seu barco para ir ata unha batea na festa do Albariño de Cambados. Por fortuna, son xa tempos pasados.
O seu obxectivo fundamental é "tentar que non haxa accidentes nin incidentes" e recoñecen que "non hai moitos" tendo en conta a cantidade de usuarios. Teñen moitas actuacións que nin sequera poden achacarse a mala praxe ou falta de conciencia cidadá, senón á meteoroloxía. Lembra o tenente González un auxilio de hai anos no que tiveron que acudir en pleno temporal a Ons porque un cidadán quedou sen a súa medicación nin opción de transporte.
O traballo destes 56 axentes está inevitablemente unido ás súas patrulleiras. Contan con tres, a Río Guadalupe de altura (30 metros de eslora), a Corvo Mariño de tamaño medio (19 metros) e a Cabo de Gata de baixura (15 metros), ademais de dous de intervención rápida, de 5 e 8 metros, que trasladan a zonas de augas interiores ou alí onde sexa necesario. As tres principais sempre están na auga, pero as necesidades do servizo van marcando onde, "depende da época do ano e do día", das necesidades do servizo.
Tanto se desprazan a un control aleatorio nun porto deportivo ou pesqueiro como se mobilizan por unha vertedura ou realizan un operativo de salvamento ou apoian un rescate ou vixilancia que realicen outros organismos. A pasada fin de semana, por exemplo, realizaron co servizo de gardacostas un dispositivo de control da pesca de polbo con artes ilegais en augas galegas limítrofes con Portugal, e é habitual a súa participación en simulacros ou servizos de inspección.
O Semar ten tamén misións no estranxeiro, máis aló das asociadas ao control da fronteira por mar e no río Miño con Portugal. Trátase da súa participación en misións internacionais no ámbito marítimo que levaron a axentes adscritos á unidade de Pontevedra a trasladarse, en comisión de servizo, ao sur de España ou a augas de Mauritania ou Senegal, onde se sumaron aos operativos destinados a prever a inmigración ilegal.