Nesta semana na que se conmemorou o 25 de novembro, Día Internacional da Loita pola Eliminación da Violencia sobre a Muller, toda a sociedade pon o foco na violencia de xénero, pero ela tena moi presente todo o ano. É Belén Rubido De la Torre, titular do Xulgado do Penal 4 de Pontevedra, especializado en violencia machista, desde 2015 e xuíza decana de Pontevedra desde 2018. Nesta entrevista fala desde a súa experiencia en ambos os cargos.
A Lei Integral de Violencia de Xénero leva xa 16 anos e as mortes non cesan. Está a facerse algo mal?
Unha situación tan enraizada como a violencia de xénero, que ten a súa base na desigualdade entre o home e a muller, é moi difícil que simplemente cun instrumento lexislativo de súpeto acabe. Vimos dunha moi destacada desprotección inicial polos propios parámetros da sociedade, que non estigmatizaba a violencia, que a normalizaba, que non vía tan graves segundo que altercados. Antes o que se facía era minimizar determinados comportamentos que agora nos parecerían intolerables, de control, de pequenas agresións… Que pasa coa lei de 2004? Que pasa de ser minimizada pola sociedade para ser plus castigada pola lei. Vou poñer un exemplo absurdo: se agora levántome e douche unha labazada, é un delito leve de lesións, cunha pena dun máximo de 3 meses de multa. Se ti e eu somos parella e eu son home e ti muller, eu levántome e douche unha labazada, iso é unha pena de seis meses a un ano de prisión. O acto é o mesmo, o que cambian son os suxeitos.
Neses casos, castígase o que hai detrás.
O dereito penal non pode castigar o que hai detrás, para o que hai detrás está o delito de acoso, o de malos tratos habituais… Cal é o plus da conduta? Esa situación predeterminada de maior violencia do home sobre a muller, que é o que presume a Lei Integral. Supuxo un cambio tan grande que é difícil que a sociedade nun período moi curto a niveis estatísticos de 2.000 anos de tradición poida cambiar por completo a conciencia que temos. Non significa que a lei estea mal, está ben, eu estou de acordo con ela, pero ten que ser asimilada pola sociedade. Se a sociedade non a asimila e non a comparte, os comportamentos porque haxa a lei non van cesar porque teñen que ser comportamentos que ten que estar traballados desde a base, desde a educación. Con catro anos xa se está traballando na base do que é a violencia de xénero. Só cando esas xeracións vaian subindo e concienciándose, necesariamente, os delitos terán que baixar. Ata ese momento, os delitos seguirán como sempre.
Canto crees que tardaremos en ver resultados?
Oxalá sexa pronto, pero é moi complicado A min chamoume moito a atención a lei que prohibía fumar en espazos pechados. O 1 de xaneiro ninguén fumaba dentro dun bar. Unha norma que nos cambia algo tan metido dentro, cúmprese porque a xente quere cumprir. Sobre a lei de violencia de de xénero, hai moita xente que segue normalizando esa violencia, que lle parece esaxerado que por unha labazada vaise oito meses a prisión. Si, chegará, pero aínda non chegou.
Á marxe de profesionais como ti que xa teñen especialización na violencia de xénero, crees que en xeral a Xudicatura ten conciencia e aplica a perspectiva de xénero nas súas decisións xudiciais?
Eu creo que si. Desde a implantación da lei do Pacto de Toledo de 2015 implantouse no CGPJ os cursos de violencia de xénero que son preceptivos para os maxistrados e para obter unha especialización tes que telos. Eu son dinamizadora dun dos foros de igualdade na carreira xudicial e quedeime gratamente sorprendida. O plan de igualdade da carreira xudicial di ás claras que si, que a pesar de ser funcionarias e ter a mesma situación orgánica, non chegamos aos decanatos, nin as salas de goberno, hai desigualdade. O 92% das excedencias de coidado de fillo son de maxistradas. Cando estás de baixa, non participas en cursos, non te promocionas e se iso fano as maxistradas, a nosa capacidade de proxección profesional diminúe nunha época crucial, entre os 30 e os 45. Pareceume tremendamente gratificante que houbese moitos compañeiros homes que se desen conta desa situación. Son datos obxectivos e estatísticos.
A violencia de xénero ten a súa base na desigualdade entre o home e a muller; é moi difícil que simplemente cun instrumento lexislativo de súpeto acabe
E, fronte a eses datos obxectivos e estatísticos, hai partidos (e os seus votantes) que cuestionan a desigualdade e a propia existencia da violencia de xénero.
Eu en opinións dos políticos vas perdoar que, como xuíza, non me meta.
Tamén hai quen dá a turra coas denuncias falsas. Hainas?
Moi poucas. Unha denuncia falsa é imputar a propósito un feito presuntamente delituoso que non sucedeu así. Outra cousa diferente é unha versión distinta do sucedido. Dous discuten e que pasou realmente se cadra non podemos chegar a dicilo e por iso hai sentenzas absolutorias, porque non se sabe moi ben que pasou. En caso de dúbida, in dubio pro reo, absólvese. Pero unha cousa é a absolutoria e outra que se probou que esa persoa a propósito puxo unha denuncia falsa. E eu en cinco anos tiven cinco. Eu absolvo se teño dúbidas razoables, pero non deduzo testemuño, deducir testemuño é cando eu vexo que mentiu. Cando se detecta, sanciónase.
Hai moi poucas denuncias falsas. Eu en cinco anos tiven cinco e cando se detecta, sanciónase
Cada vez que se produce unha morte, contamos aquilo de: non había denuncias previas. Por que casos de violencia tan graves que acaban ao asasinato seguen sen denunciarse?
Creo que nos casos máis graves é nos que menos se denuncia. Para min é un misterio, a concepción social, o amor mal entendido, os condicionamentos económicos, familiares, sociais, o pudor, a vergoña, os sentimentos de amor e odio que un día quérense e outro se odian…. Nesas situacións tan graves só poden ser dúas cousas: que non podían crer que iso podía pasar ou que tiña tanto medo que non o denunciou.
Crees que as mulleres senten protexidas pola Xustiza española?
Pois non se se senten, pero protexidas están. Pódese tardar menos e estar de acordo en como se tramitan que causas, pero o sistema funciona e o sistema é duro, para feitos de especial gravidade e de menor gravidade. Nas cuestións mesmo leves o castigo é relevante. E logo hai xente que non quere seguir adiante coa denuncia e ela mesma obstaculiza o devir do procedemento. Non quero que se entenda que é culpa das vítimas, non, xa bastante teñen co que teñen, teñen un lío mental moitas veces moi complicado. Sacalas de aí pódellas sacar, pero ten que elas querer saír.
Xuíz ou xuíza? Eu, xuíza ou maxistrada. Son partidaria da feminización dos cargos
Nos xulgados de Pontevedra hai recursos materiais e humanos suficientes para responder á violencia de xénero e protexer ás vítimas?
Eu por pedir, pido máis. Pero temos agora mesmo a oficina de atención á vítima cunha psicóloga e unha traballadora social; a oficina de atención ao cidadán que moitas veces auxílianos á hora de evitar a confrontación visual entre o agresor e a vítima; utilízanse sistemas de videoconferencia para que non haxa esa confrontación; sistemas visuais máis rudimentarios como os biombos; teñen a asistencias da quenda de oficio gratuíta con independencia dos medios económicos. Si que sempre se poden facer máis cousas, sen dúbida, pero os medios están. Hai quizais máis carencias nos partidos xudiciais máis pequenos.
Cambiemos de terzo. Levas xa dous anos á fronte do Decanato de Pontevedra. Que balance fas desta etapa?
Foi unha etapa durísima. Tocoume o traslado do edificio, en xaneiro xa se inaugurou, tivemos a visita do Consello Superior do Poder Xudicial en Pleno e, cando xa parecía que todo ía ben, entra a covid. Son os dous anos máis atípicos. Foi durísimo, pero foi emocionante. Se eu preséntome a isto, que é voluntario, é porque as mulleres ás veces non se promocionan a si mesmas e dixen: eu quero que se vexa que aquí somos maioría de mulleres e non tería moito sentido que o decano sexa un home, por pura porcentaxe. Non houbera unha decana electa aínda cando en Pontevedra somos maioría mulleres. A min gústame porque o traballo é gratificante, axudas aos compañeiros, consegues medios, peléxasche, e eu creo que se conseguiron cousas, o edificio xudicial é marabilloso. Pódense conseguir máis cousas, pero conseguimos a sala Gesel, especifica para tomar declaración a menores, a vítimas vulnerables, totalmente separadas do ámbito das salas de vistas. Cando se instaure é un avance incrible.
Entón, o novo edificio xudicial respondeu ás expectativas?
Si. Sempre haberá xente que che diga que non lle guste o deseño, que as xanelas se abren pouquiño, pero só hai que velo, é un edificio marabilloso. Veu o presidente do Consello, Lesmes, e todos os vogais e quedaron impresionados porque é un edificio moi bonito e ao mesmo tempo funcional. Ademais, é un edificio de futuro, que ten dúas plantas sen edificar. En Pontevedra nos próximos 20 anos non creo que creza tanto para situar 14 xulgados que son os que caben. Agora o que quero é que se actualice este (o antigo edificio).
A lei de violencia de xénero está ben, pero se a sociedade non a asimila, os comportamentos non van cesar
A outra cara da moeda é que cada vez se acumulan máis asuntos. Pontevedra seguía arrastrando atrasos derivados da folga de traballadores da Xustiza de hai dous anos e agora suma a derivada da pandemia.
A verdade é que na xurisdición penal notouse menos, pero noutras xurisdicións cónstame que si. Cando xa estaban practicamente ao día e non había ningún xulgado en Pontevedra con atraso reseñable dentro da media nacional, a folga de funcionario xudiciais xerou un colapso. Na folga e no confinamento, na xurisdición penal notámolo menos porque había moitos asuntos que se consideraban esenciais como a violencia de xénero, así que apenas se notou. Na covid, que si se notou, eu todos os asuntos que se suspenderon, téñoos xa ou resoltos ou sinalados ata xaneiro.
Crees que é certa a máxima de que a Xustiza lenta non é Xustiza?
Si, é verdade. As dilacións son terribles porque o cidadán non as entende. Que se pode facer? Dotar de máis xulgados. A carga de traballo en Pontevedra está sobre a media, pero os sitios máis pequenos teñen moito volume de traballo e necesitan moitas medidas. Nas cidades, obviamente tamén, reforzos para que as cousas vaian saíndo, sobre todo en determinadas xurisdicións que agora se van a ver. Contencioso, social, familia.. son xurisdicións que necesitan un maior apoio.
Para terminar, xuíz ou xuíza?
Xuíza, xuíza. Mira fóra, o cartel que lle fixen. Ilustrísima Señora Maxistrada. Cambiámolo hai tres semanas. Eu, xuíza ou maxistrada. De fiscal, fiscala. Eu son partidaria da feminización dos cargos. Se sabemos que é letrada da administración de xustiza, dicilo. Nos xulgados, por defecto, sempre vén maxistrado ou maxistrado/a pero eu sempre o cambio. O día que me faga un cambio de sexo, serei maxistrado, pero ata ese momento, maxistrada.