O accidente ferroviario do 24 de xullo de 2013 deixou a súa pegada tamén en Pontevedra. Entre as 79 vítimas mortais encontrábanse tres pontevedresas e entre os pacientes que foron derivados dende Santiago de Compostela a outros hospitais da rede sanitaria galega, 16 chegaron a algún centro da zona, dez a Montecelo, tres ao Hospital do Salnés e outros tres ao Hospital Domínguez. En Montecelo, centro que recibiu maior número de feridos, estableceuse esa tarde-noite-madrugada un protocolo especial de atención no que estivo, dende os primeiros minutos, o coordinador de Urxencias, José Ramón Parada.
Non estaba de garda hai un ano, pero, como responsable da área, ante unha catástrofe de tal magnitude, recibiu unha alerta sanitaria e desprazouse para exercer tarefas organizativas. Recibiron o primeiro paciente ás 22.23 horas e o resto foron chegando, de xeito graduado, ata as 2.00 horas da madrugada. Algúns recibiron a alta ás 24 horas e outros permaneceron na Unidade de Coidados Intensivos (UCI) ou foron intervidos cirurxicamente, de modo que o último recibiu a alta o 13 de agosto, 20 días despois da traxedia de Angrois.
Como se sucederon os feitos a noite do 24 de xullo? A que hora os avisaron e cal foi a súa actuación?
Entre as 21.00 ou 21.10 do día 24 recibimos unha chamada do 061 avisándonos de que estivésemos preparados porque houbera un accidente moi grave en Santiago e que probablemente ían necesitar colaboración de hospitais fóra da súa área. Cando recibimos a chamada, activamos o protocolo de asistencia a múltiples vítimas, que consiste, en primeiro lugar, na organización da atención. A organización da atención consiste, en primeiro lugar, en garantir a atención inmediata a todas as vítimas que acoden e despois o ingreso e traslado, se é pertinente.
Organizar a chegada repentina de tantos pacientes non será sinxelo.
A coordinación xeral do dispositivo estivo a cargo do 061 e, despois da primeira chamada, fóronnos dicindo número de victimas, a hora aproximada de chegada, o tipo de transporte en que viña e como estaba o paciente. Polo tanto, iso facilitábanos moito a organización. Eses pacientes xa viñan clasificados, coa gravidade identificada e nós xa tiñamos os recursos preparados para a atención inmediata. A nivel local, estableceuse nese momento o centro de coordinación cos directivos do hospital e, a medida que foron chegando, xa se foron situando nos boxes que tiñamos preparados para a súa chegada e foron atendidos por equipos específicos. Para cada paciente, o seu equipo, de tal forma que, dende a súa chegada ata o seu ingreso ou traslado a outro centro, foron atendidos polo mesmo equipo sanitario.
Todo iso simultaneando a atención aos feridos do accidente co servizo habitual de urxencias. Como se compaxina todo?
Temos que simultanear estes pacientes graves coa atención habitual a demanda que hai a esa hora, unha hora que coincide que hai unha curva de demanda un pouco ascendente, que vai de nove a doce. Fixemos o que nós chamamos un triage avanzado, que consiste en que ademais da enfermeira, que o que fai normalmente é clasificar os pacientes por orde de prioridade, o reforzamos cun facultativo. De maneira que, despois do triage, o paciente ao mellor xa non tiña que pasar a boxes, xa se lle pedían probas prioritarias. A prioridade era dispoñer da máxima capacidade de atención, de boxes libres, por iso só pasaban a un box os pacientes imprescindibles, o resto esperaba na sala de espera ou íanse situando noutras salas de atención menos complexas para que puidesen ir facéndose probas pero sen ocupar os boxes realmente necesarios para os pacientes que tiñan maior complexidade.
"Todos foron atendidos polo psiquiatra de garda e valorados polo estrés postraumático"
Entre os que chegaban de Santiago habería pacientes con distinta gravidade e lesións. Algún necesitou asistencia psicolóxica?
Todos tiñan politraumatismos, entendendo como tal policontusións, fracturas, erosións, feridas... Había pacientes graves que pasaron a quirófano para unha intervención cirúrxica urxente, outros pasaron a UCI e outros quedaron en camas de observación ou en planta. De forma completa, en xeral, todos foron atendidos polo psiquiatra de garda e valorados polo estrés postraumático. O psíquico é máis difícil, logo vén recapacitar o que viviches.
Este maior volume de traballo obrigounos a reforzar o persoal de Urxencias?
Efectivamente. Cando recibimos a chamada ás 21.10 aproximadamente estabamos a rematar a quenda de tarde, entón, a primeira medida foi que todo o persoal da quenda de tarde dobraba quenda para atender ás vítimas do accidente. Nos primeiros momentos, como non sabes a cantos te van trasladar, pois o que xorde é ter todo o posible, o suficiente de entrada para atender ás vítimas. Estamos a falar de seis médicos, seis enfermeiras e persoal auxiliar, celadores e demais sanitarios.
Naqueles primeiros momentos dábase unha circunstancia particular e pouco habitual en Urxencias, que é que non todos os pacientes estaban identificados.
Efectivamente, un dos problemas fundamentais nestes casos é a información: a correcta identificación dos pacientes e a información a familiares porque crea unha situación de moita ansiedade. Hai pacientes de distintos sitios, de fóra de Galicia, e empezan a demandar información. E, sobre todo, os familiares de xente que ía no tren e que non sabían onde estaban situados e preguntaban se o paciente chegara a Montecelo. Iso xeraba bastante consumo de recursos. Neses casos, o protocolo considera que unha persoa se encargue da información. Un facultativo dedicábase a identificar correctamente a todos os pacientes, o motivo do ingreso, onde estaba situado e daba a información que podía dar por teléfono e senón aos familiares que viñan acompañando xa se daba toda a información. En todo caso, entendemos que sempre foron ben informados, exhaustivamente. Tamén contamos coa axuda inestimable da Policía Nacional, que colaborou connosco, estivo aquí todo o tempo e axudou moito a solicitar información.
"Contamos coa colaboración de todo o persoal sanitario que non estaba a traballar nese momento"
En canto se tivo noticias do accidente, empezou a chegar a todos os hospitais persoal voluntario que prestaba os seus servizos. Que aconteceu en Montecelo?
Contamos coa colaboración de todo o persoal sanitario que non estaba a traballar nese momento. O equipo de Urxencias para o número de vítimas era suficiente, pero, de todos os xeitos, quero resaltar a gran solidariedade que se espertou por parte de todo o persoal sanitario, do hospital e de fóra do hospital, que me chamaban para ofrecerme a súa axuda e etc.
Unha marea de solidariedade que se repetiu cos doadores de sangue.
Coa doazón hai que dicir que quedamos sorprendidos pola gran cantidade de doadores que se presentou de forma altruísta a ofrecer sangue e, de feito, tivemos que organizar e dicir: queremos agradecelo, pero non podemos atender tanta demanda porque nos din dende os servizos do 061 que xa non necesitamos máis doazóns. Foi tremendo a cantidade de persoas que chegaron para ofrecerse como doadores.
Cales foron as situacións máis difíciles de manexar entre aquela frenética actividade?
O máis complicado foron os casos que tivemos de perda e que non tiñamos como dar unha resposta emocional. E a situación de que non había información inmediata e que a xente te demanda: quero saber, onde está un familiar... Esa situación si que nos xeraba moito estrés e presión e o pasamos bastante mal. Ademais, había familiares dalgún compañeiro entre as vítimas e non sabiamos nada, foron catro horas de espera... A información que podiamos dar era pouca porque a identificación, aínda que foi moi rápida, non se fixo completamente ata o día seguinte.
"O que máis custa é o punto de vista emocional porque non podes dar moitas veces unha resposta que poida calmar ao paciente ou ao familiar"
Cales son as leccións aprendidas coas que queda daquela experiencia?
Eu creo que a organización, unha boa coordinación multidisciplinar e entre distintos hospitais, unha utilización eficiente dos recursos. Creo que fixo moi ben. Foi unha das catástrofes máis importantes que tivemos aquí en Galicia e a verdade é que estamos, dende o punto de vista sanitario, moi satisfeitos da nosa atención.
A nivel persoal, pasaríanse momentos duros. Que foi o peor?
Nestes casos, o que máis custa é o punto de vista emocional porque non podes dar moitas veces unha resposta que poida calmar ao paciente ou ao familiar. Non estamos afeitos a dar ese tipo de atención. Estabamos nunha demanda moi importante de inmediatez e nós non tiñamos eses datos para dar tranquilidade: como está, morreu, onde está. Era difícil
Unha imaxe coa que queda.
A imaxe dos que se salvaran. Salváranse e non lle importaban as feridas: "estou viva, o demais non é importante", aínda que fose unha persoa bastante afectada. Quizais sexa iso, a satisfacción e o agradecemento que recibes.