Como se comportan os gatos en presenza das persoas? Todo aquel que conviva cun felino sabe que poden resultar impredicibles. O físico pontevedrés Anxo Fariña Biasi comprobouno cando adoptou unha gata nunha protectora e, froito da curiosidade que lle xeraban as súas accións e reaccións, ideou unha ecuación do movemento gatuno.
Empezou como unha broma, coa idea de publicar un artigo humorístico polo Día dos Inocentes dirixido a outros físicos, "por pasalo ben", pero deuse conta de que tiña "unha carga conceptual moi grande" e podería axudar a comprender varios conceptos da mecánica clásica.
Máis dun ano despois, acabou publicada na revista American Journal of Physics, da Asociación Americana de Profesores de Física e o Instituto Americano de Física. O artigo resultante cumpre un triplo obxectivo. Está pensado "para que os físicos nos riamos un pouco, para que os estudantes aprendan e para achegar a física ao público xeral".
A través da súa gata, Eme, logrou "comunicar a física de forma amena, facéndoa máis atractiva para estudantes". Este mozo físico do Instituto Galego de Física de Altas Enerxías (IGFAE) xa espertou o interese dos científicos e docentes, que ven nesta ecuación aplicacións, sobre todo, educativas; a oportunidade de ensinar unha disciplina que habitualmente se move no abstracto de forma visual e, de paso, divertida.
Parte dunha colección de comportamentos e movementos habituais dos gatos, sete en concreto, simplifícaos e formula unha ecuación simple que cobre os fundamentos da mecánica clásica. "Non deixa de ser unha analoxía, unha visión moi simplista, pero mostra a idea da construción de modelos físicos", explica.
Coa hipótese de que "os gatos se comportan coma se percibisen unha forza ao redor dunha persoa", expón que ese sete dinámicas pódense modelar, como primeira aproximación, considerando ao gato como unha partícula puntual que obedece á mecánica de Newton.
"Utilizar o poder da física para explicar a vida cotiá", resume. Mostra que "é posible prever o movemento dun gato" e que "comportamentos aparentemente complexos e sen relación entre si poden explicarse mediante leis sinxelas".
Axudouno a el mesmo a comprender mellor á súa gata, que adoptou hai catro anos xunto á súa parella. Logrou unha fórmula para explicar conceptos complexos dunha forma máis concreta. Así, recoñece que, cando se explica a física, un dos grandes problemas cos que se atopan os docentes é que "require moita abstracción", pero usar un gato pasa de inmediato do ámbito teórico ao práctico.
O artigo empeza en ton humorístico e moi sinxelo e vai gañando en complexidade, de modo que o obxectivo se cumpre. Explica conceptos habitualmente complexos "dunha forma sinxela, moi amena e moi aberta para moita xente" e podería utilizarse para o público xeral e, por exemplo, para estudantes de Bacharelato. Ao mesmo tempo, na parte final, cando se volve máis técnico, chega a un público máis experto e á formación no ámbito universitario.
DO RONRONEO AOS MOVEMENTOS ALEATORIOS
É, sobre todo, ameno, pois analiza diversos comportamentos dos gatos que adoitan chamar a atención, como o ronroneo. Nesta ecuación, interprétao como un mecanismo de estabilización, que se retroalimenta debido á interacción entre o gato e o humano: "Cando un gato está a ser acariñado e empeza a ronronear, as persoas adoitan sentir o impulso de seguir acariñándoo, reforzando así a estabilidade do proceso".
A Anxo chamáballe a atención que, cando a súa noiva collía a Eme en brazos, quedaba quieta e, cando o facía el, ante calquera mínimo estímulo ou perturbación, íase; ou tamén que non acudía cando a chamaba ou se distraía polo camiño; e movementos frenéticos nocturnos, coñecidos como zoomies.
"Son movementos aleatorios, imprevisibles e fíxose unha analogía con procesos estocásticos (…) non podes predicir cando vai pasar, pero podes ver que, segundo os parámetros que poñas, pasa moitas veces ou só unha". Aplicacións prácticas dun concepto matemático que serve para representar magnitudes aleatorias.
Nacido en 1992 no barrio pontevedrés de Monte Porreiro e formado en Física na Universidade de Santiago de Compostela (USC), completou a súa formación postdoctoral en Cracovia e París. Desde alí, no departamento de Física da École Normale Supérieure parisiense, formulou esta ecuación, inspirada na súa gata, pero sen necesidade de tela presente. Agora, regresou a Galicia, ao IGFAE, centro mixto da USC e a Xunta de Galicia.
Nesta nova etapa, compaxinará o labor docente e investigador, centrado en ecuacións de evolución non lineais, na intersección entre a física e as matemáticas, integrándose no equipo de Teoría de Cordas e campos relacionados. A súa intención é non seguir profundando na súa ecuación do movemento gatuno, aínda que tampouco descarta volver sobre ela se atopa outra vertente para investigar.