O debate sobre a orixe de Cristóbal Colón cobrou forza novamente tras a emisión do documental 'Colón ADN. A súa verdadeira orixe' por Televisión Española o pasado 12 de outubro.
A produción, que expón novas hipóteses e examina, entre outras, a teoría galega que sitúa a Colón na vila de Poio, espertou diversas reaccións. Entre elas, a de Eduardo Esteban Meruéndano, presidente da Asociación Colón Galego Celso García de la Riega.
Aténdenos desde o tren de regreso de Madrid, onde, ademais de asistir á estrea da peza de TVE, na que participou, a asociación presentou o documental "Los Caminos de Colón", onde se fai un seguimento polos pasos que deu para atopar ADN galego relacionado co descubridor das Américas.
– Eduardo Esteban, que valoración fas despois de ver o documental?
Á espera do resultado dos datos que vai dar na Universidade de Granada en novembro José Lorente, cremos que o que se viu no documental reforza, potencia e divulga moito a teoría do Colón galego, que defendemos nós.
Por unha banda, por como é tratada a teoría en si, non soamente o que recollen do que explico eu, senón o que despois o propio director do documental (Regis Francisco López), que é un xornalista e historiador, reforza coas súas propias palabras algunhas das bases que sustentan a teoría, dándolle a importancia que se merece.
Á parte, cremos que o feito de que se descubra que Cristóbal Colón e Diego non son irmáns, como até agora viña mantendo na historiografía clásica, refórzanos a nós como teoría e até nos quita do medio un problema que sempre tivemos que era o como xustificar ese irmán que tiña Cristóbal Colón.
– Como afecta este feito ás teorías previas sobre a súa orixe?
Tanto na teoría, imos chamarlle clásica, a de Celso García de la Riega, desaparece esa posibilidade de irmán, pero tamén os que son seguidores de que pode ser unha persoa emparentada coa casa de Sotomayor, que tiñamos o mesmo problema ao xustificar ese irmán que non nos saía por ningún lado, pois agora xa nos queda despexado.
– No documental dise que a teoría galega foi a primeira que dunha forma sólida e rigorosa cuestionou a orixe xenovesa de Cristóbal Colón.
A teoría galega foi a primeira que se mostrou contraria ao nacemento de Xénova, ao redor da festividade do 400 aniversario do descubrimento de América, en que os investigadores pontevedreses, preparando os fastos para celebrar ese cuarto centenario, déronse conta de que había datos e documentos onde aparecía o apelido Colón, e a iso foron sumando o feito dalgúns topónimos que ían aparecendo, incluso a lingua que se presumía que falaba Colón.
Con todo iso montaron o que vén ser hoxe a teoría do Colón galego, que se presentou por primeira vez ao público nun ambiente académico en 1898 en Madrid, na Sociedade Xeográfica.
– Na túa intervención no documental comentas que o apelido Colón, no século XV, aparece unicamente en certos documentos vinculados a Galicia. Podes explicarnos un pouco máis respecto diso?
É unha das evidencias máis notables que hai e que ningunha outra teoría pódeo achegar. É dicir, os dous documentos que asina Colón, os máis importantes, son o seu maiorazgo, que asina como Cristóbal de Colón, e despois o documento que subscriben os Reis Católicos e Cristóbal Colón, onde se manifestan todas as prebendas que vai ter, todas as honras que vai ter Cristóbal Colón despois do descubrimento.
Ese é un documento notarial onde el vai ter que mostrarse co nome que o identifica, non cun nome ficticio. E aí aparecen as capitulacións de Santa Fe, aparece até cinco veces o nome de Colón, pero é curioso que aparece unhas veces como Cristóbal Colón e outras veces como Cristóbal de Colón.
E esas dúas formas patronímicas aparecen tamén nos documentos pontevedreses, non soamente nos documentos en papel que coñecemos, que manexou Celso García de la Riega, que validou o Instituto do Patrimonio Cultural de España, que é un departamento que pertence ao Ministerio de Cultura, ese apelido, que certifica que hai un clan chamado Colón en Pontevedra, só existe nesa época, no século XV, en Pontevedra.
– Tamén se conservan inscricións en pedra que ratifican o apelido Colón, onde podemos atopalas?
Un, o máis coñecido, é o que se atopa na Basílica de Santa María a Maior, nunha capela lateral, a capela do Carme, onde aparece a inscrición de Juan Neto de Juan de Colón, esa inscrición que relaciona a Colón cos mareantes, coa vida do mar, cos construtores desa basílica.
E a segunda aparece nun cruceiro, hoxe en día a inscrición desaparecida, diante do que se considera a casa natal de Cristóbal Colón en Poio, onde na base desa cruz memorial, imos chamarlle, fai referencia a que por alí pasou Juan de Colón no ano 1490. Hoxe por desgraza permanece escondida debaixo da terra e non hai proxecto claro de recuperación da pedra.
– Na conversa do documental tamén xorde o nome de Susana Fontanarrosa, de orixe xudía, que podería ser a nai de Colón.
Si, a teoría clásica, a que defendeu Celso García de la Riega, xa nos fala dunha posible ascendencia xudía de Colón, posto que a súa nai ten apelido xudeu. Pero nos documentos pontevedreses en papel aparecen uns nomes hebreos ligados ao apelido Colón.
É fácil deducir, ver e comprobar documentalmente, que hai unha relación estreita entre Cristóbal Colón e familia cos hebreos, cos xudeus. Ademais, habería que entrar aí despois en matices co ADN, hai que esperar aos resultados, pero a relixión xudía transmítese por parte de nai, nunca por parte de pai.
Entón aí entrariamos despois en matices, pero isto hai que empezar a velo xa cos resultados e cos métodos analíticos que se utilizaron desde a Universidade de Granada.
– O documental conclúe cunha orixe xudía de Colón no Mediterráneo, como afecta á teoría galega do seu nacemento?
Si, a orixe é na zona mediterránea. Loxicamente os xudeus non os sementamos en terra galega. Calquera devanceiro pode estar en calquera punto.
Imos admitir, provisionalmente, que poida ter unha orixe familiar nunha familia xudía dese arco mediterráneo, pero estamos no século XV, os cambios políticos e os actos que se estaban levando nese momento contra os xudeus poden facer levar a unha familia a buscar unha xudaría ao norte moito máis estable ou tranquila.
No documental referíase exclusivamente a Lisboa, pero non teñen en conta que Galicia tiña tamén xudarías moi importantes, unha delas a de Pontevedra, onde podíase desprazar a nai, que podería ser Susana Fontanarrosa, e Colón nacer dentro da xudaría de Pontevedra. Simplemente hai que buscar ese desprazamento, cando se produciu, como se produciu.
– Para finalizar, en canto á Asociación Colón Galego, estades nun impasse até o mes de novembro á espera dos resultados definitivos?
Non, seguimos cunha actividade normal, porque sempre se estimou que o Colón Galego era moito máis que a identificación da persoa de Cristóbal Colón. En todos estes 12 anos de actividade da Asociación Cristóbal Colón Galego démonos conta que é o estudo tamén dos personaxes que se dedicaron á teoría do Colón Galego. Lembremos a Emilia Pardo Bazán, Wenceslao Fernández Flórez, Valle-Inclán ou Castelao, iso por citar autores galegos.
Ademais, tamén toda a xente que desde a emigración apoiou a figura de Ramón Marcote Miñarzo, un home totalmente esquecido para a teoría, que foi o fundador dos comités pro Colón español e despois comités pro Colón galego, que mantiveron viva a teoría por Hispanoamérica, e que grazas a eles a teoría chegou a Francia, a Inglaterra, mesmo a Filipinas.
A teoría galega é moito máis, é o patrimonio, son todos arquivos que se revolveron, todo o que apareceu ao redor da figura de Cristóbal Colón e é o estudo do século XV en Pontevedra e en Galicia, que está bastante deixado polo que nos comentan os historiadores, e que grazas a isto está a ter unha activación e unha volta máis para coñecer non soamente esas partes, como che dicía, senón a vida dos meus mareantes, a construción de naves nas nosas costas, a pesca nos nosos ríos... Inmenso.