Unha granada de man alemá, outra italiana utilizada durante a Guerra Civil, granadas utilizadas polo bando republicano e do nacional no conflito español, unha granada de morteiro, un proxectil de artillería, artefactos explosivos utilizados por ETA ou Resistencia Galega, unha réplica dunha mina anti persoa, unha bengala de navegación...
A modo de museo, a vitrina do despacho do Servizo de Desactivación de Explosivos e Defensa NRBQ da Garda Civil na Comandancia de Pontevedra alberga exemplares tan variados como os detallados e unha infinidade de elementos que os axentes desta unidade atoparon ao longo da súa historia.
Con motivo do 50 aniversario da creación do SEDEX, o actual xefe do grupo en Pontevedra, o sarxento primeiro Félix Arbizu, cóntanos as reviravoltas do traballo que realizan, moita veces descoñecido, pero que ten unha contribución esencial á seguridade cidadá da provincia aínda cando ETA, Resistencia Galega ou o Exército Guerrilleiro xa non están activos.
Con orixe nos axentes artilleiros da Garda Civil, este servizo naceu o 2 de marzo de 1973 e en medio século gañou en especialización e en implantación. O seu traballo foi crecendo a media que o facían as accións terroristas co uso de explosivos e agora forma parte do día a día da provincia máis centrado xa na delincuencia común.
A súa misión consiste na "procura, localización, neutralización e desactivación de artefactos explosivos, nucleares, radiolóxicos, bacteriolóxicos e NRBQ", explica Arbizu. Así enumerado, pode parecer que nunha provincia de Pontevedra a súa actividade será reducida, pero nada máis lonxe da realidade.
Así, o sarxento primeiro Arbizu lembra que, cando chegou a Galicia en 1990 "todo o mundo tiña explosivos", desde persoas que os utilizaban para realizar pozos aos usados para a pesca. Esta última actividade agora é xa minoritaria porque "se estivo encima diso".
No seu día a día, nunca lles falta a actividade, na actualidade, sobre todo, por esa delincuencia común que utiliza explosivos ou gases para roubos en caixeiros, butróns ou outro tipo de delitos contra o patrimonio. Ademais, desde a Comandancia de Pontevedra encárganse desta provincia e tamén de Ourense e non resulta estraño que os chamen como apoio para outros puntos de Galicia.
Resulta vital tamén a súa actuación cando un cidadán localiza algún artefacto explosivo regulamentario, pero antigo, por exemplo, "granadas, proxectís que aparecen da Guerra Civil" en casas antigas que agora se están restaurando, nas que décadas atrás alguén escondeu eses elementos entre as paredes e "ao querer remodelalas, aparecen". En moitos casos, son materiais que aínda funcionan.
Outra pata do seu traballo ten que ver coa seguridade de eventos e autoridades. Así, cada vez que unha autoridade, por exemplo, o presidente do Goberno, visita a provincia, tócalles realizar todo tipo de recoñecementos preventivos dos lugares que vai visitar e o seu percorrido. Revísanse "sitios susceptibles de que poida haber algo, coches parados, algún paquete ou bolsa tirada na beiravía..." e contrólase todo.
Basta tirar de estatísticas para coñecer o alcance real da súa misión. Desde os seus inicios no ano 1973, os axentes do SEDEX NRBQ traballaron con 282 artefactos reais, incluídos varios de ETA, o Exército Guerrilleiro, Resistencia Galega e delincuencia común (desde caixeiros a "xente que pon un petardo ao veciño").
Tamén recolleron e desactivaron 5.702 artefactos da Guerra Civil, proxectís e bengalas. Estas últimas o habitual é que sexan as utilizadas nos barcos que a xente logo non entrega.
A súa intervención tamén foi necesaria para actuar ante 16 artefactos que resultaron ser simulados, pero que esixen igualmente traballo de desactivación. "Cando chegas a el, non o sabes, tes que facer todo o proceso igual ata que chegas ao final e dáste conta de que lle falta algo para que sexa un artefacto", explica.
Resulta de vital importancia tamén a súa tarefa á hora de destrución de material. Nas súas estatísticas procederon para destruír material 822 veces, incluídas varias toneladas da pirotecnia que explotou en Paramos (Tui) en 2018 causando dúas mortes. As pirotecnias deixáronlles "momentos complicados" e cada 2 ou 3 anos tiveron algún incidente relacionado.
Os seus arquivos inclúen tamén 34 informes e investigacións sobre explosións e a localización e actuación ante 21 zulos con material escondido, desde armarios a dobres fondos ou agochos no medio do monte, como os que utilizaba ETA para esconder material en bidóns e enterralo.
A actividade que máis actuacións lles supuxo foi a de recoñecementos preventivos en caso de visitas de autoridades e organización de eventos. Suman desde os seus inicios 41.195.
Nacido en Pamplona, o sarxento primeiro Arbizu considérase xa galego na actualidade, pois leva tres décadas en Pontevedra, cunha pequena paréntese entre 2009 e 2015 no que, tras ascender, foi destinado a Mallorca. As súas orixes foron nas patrullas do rural, logo en seguridade cidadá e leva desde 1988 no SEDEX. O seu primeiro destino foi Guipúscoa e en 1990 empezou no servizo en Pontevedra, onde desde 2015 lidera unha unidade de cinco axentes: el e catro gardas.
Cinco efectivos que crean un equipo compacto e coas mesmas calidades. Antes de entrar neste servizo, hai que pasar un proceso selectivo, realizar un curso moi estrito de nove meses en Valdemoro e ter, como calidades imprescindibles, "valor, altruísmo, serenidade, traballo en equipo e tranquilidade, non poñerse nervioso nestas circunstancias".
O traballo en equipo é "importantísimo" e tamén saber actuar ante situacións de tensión. Así, por exemplo, durante as dúas campañas de ETA en Galicia en 1996 e 2004, vivíronse momentos moi tensos, pero non é raro que se atopen situacións delicadas nas que é fundamental manter a calma.
O sarxento primeiro fai gala desa temperanza e explica que nin sequera chega a ter sensación de estar nunha actuación e pensar que non sairá vivo. "Cando xa pasou, podes pensar o perigo que corriches, pero nese momento non o pensas. Estás centrado no teu traballo e non o pensas".
Neses momentos, os seus aliados son os seus compañeiros e tamén o material que utilizan un traxe que, escudo incluído, pesa 45 quilos. Válense tamén dun robot ao que axustan elementos como "escopetas, canóns, pinzas... para traballar a distancia" e resulta fundamental "un bo enxeño e saber o que te vas a atopar".