Beatriz Arjona Otero é titulada en Maxisterio e graduada en Psicopedagoxía. Desde o ano 2013 traballa no centro asociado da UNED en Pontevedra como titora nos graos de Psicoloxía, Educación Social e Pedagoxía; desde 2018 exerce como coordinadora académica do centro pontevedrés; e desde 2015 é asesora dos internos do centro penal da Lama que cursan estudos nesta universidade a distancia. Esta faceta, a que, a priori, lle resultaba máis descoñecida, é a que máis satisfaccións lle reporta e agora acaba de transformarse en medalla.
"Nunca imaxinei que as maiores satisfaccións profesionais e persoais poderían vir deste traballo", recoñece a PontevedraViva xusto antes de recibir a Medalla de Bronce ao Mérito Social Penitenciario por "a súa importante contribución á mellora da actividade Penitenciario en calquera das súas manifestacións".
Emocionada, por momentos mesmo coa voz crebada, explica en que consiste este traballo que tantas alegrías lle dá e que, desde que sabe que recibirá o galardón, fai que teña as emocións a flor de pel. Entregaranllo nun acto no cárcere da Lama ao que está confirmada a asistencia do secretario xeral de Institucións Penais, Ángel Luís Ortiz.
Este recoñecemento "paréceme un soño", confesa. E insiste en compartilo cunha longa lista de persoas e institucións. Agradece ao Ministerio do Interior, á Secretaría Xeral de Institucións Penais e ao centro Penitenciario e A Lama "por facelo realidade", con especial agarimo a Juan e Fío, do equipo de formación, e quere compartir a súa medalla coa UNED, "á que lle debo unha parte moi importante da miña vida" e que considera que, aínda que todo o mundo sabe que é unha universidade a distancia, "moi poucos coñecen o seu alcance".
E é que, aínda que ela é "a parte visible", sostén que é un traballo "en equipo" que non sería posible sen a "profesionalidade e amabilidade" dun persoal que logra "que un ambiente tan hostil como é unha prisión, sexa un lugar para min de traballo moi agradable e entrañable".
Non se esquece dos seus avós, "unhas persoas que xa non están entre nós, pero que me ensinaron a dar o mellor dun mesmo e que, desde que teño uso de razón, téntoos imitar, sei que sentirán moi orgullosos da súa neta", aos que dedica a súa medalla.
"Nunca imaxinei que as maiores satisfaccións profesionais e persoais poderían vir deste traballo"
Pero, sen dúbida, a quen ten máis presentes é aos ao redor de 200 alumnos aos que asesorou durante o case nove anos que leva exercendo este papel. Comparte a medalla con eles "con moito agarimo e de forma especial" porque "eles son os verdadeiros protagonistas".
Este traballo na Lama, e en todas as prisións españolas froito dun convenio co Ministerio do Interior, é, para Beatriz, unha proba de que a UNED non só destaca pola súa función académica, senón tamén a súa función social, tanto nos cárceres como no programa UNIDIS para universitarios con discapacidade, nos hospitais, en domicilios de persoas que así o precisan ou co Exército durante as misións ou manobras dos militares.
No caso das prisións, destaca que axuda a cumprir o artigo 25.2 da Constitución, que recolle que "as penas privativas de liberdade e as medidas de seguridade estarán orientadas cara á reeducación e reinserción social". E agradece que un día lle propuxesen ser asesora. Nese momento, sentiu unha mestura de alegría, respecto e preocupación "porque para min era un mundo totalmente descoñecido e inquietábame o poder estar á altura".
Esta medalla demostra que o estivo desde que se converteu na figura que acompaña aos internos que se matriculan na UNED que, en principio, xa se atopan coa dificultade de que carecen de conexión a Internet para ter acceso aos materiais. Ela encárgase de entrar no sistema e imprimir os traballos e apuntamentos de cada materia e de cada interno, o que implica que cada fin de semana resta tempo á súa familia e ao seu descanso para organizar os ata 4.000 folios que suma e, cada martes, levarllos á prisión preparados e personalizados.
Tamén lle xestiona os libros que precisan para os seus estudos. Nun primeiro momento, collíaos prestados da biblioteca do centro asociado, pero agora a universidade comprou unha partida de libros para eles, "coma se tivésemos unha segunda biblioteca na Lama". Dese xeito, "todos teñen opción a poder estudar" teñan ou non diñeiro para pagar o material, pois moitos carecen de recursos económicos e tampouco logran acceder a bolsas.
Non é a súa función, e faio con todas as reservas, pero moitas veces convértese tamén en confidente destes alumnos. Asegura que é imposible fixar un perfil destes estudantes, pero no que adoitan coincidir é en que teñen "moitísima falta de escoita, de afectividade e unha autoestima moi baixa". Ademais de estar a pasar por un momento delicado, pois lembra que "o internamento en prisión é un dos sucesos máis traumáticos que lle pode ocorrer a unha persoa co cal de aquí pódese dar unha conta da cantidade de problemas psicolóxicos, emocionais, conductuales que teñen".
Non só lles axuda coas súas técnicas de estudo, senón tamén se converte no seu apoio, "dentro dunha ética profesional sen exceder os límites do que a min encoméndalleme". Moitas son persoas con condenas longas que lle permiten tempo para estudar unha carreira, pero con escasa formación e hábito de estudo previo, de modo que cada materia é un reto persoal.
Beatriz podería pasarse horas falando do seu traballo e dos seus alumnos e non esconde o seu "orgullo" polos logros de moitos deles. A ela permitiulle descubrir persoas e circunstancias completamente descoñecidas e lamenta que na sociedade haxa moitos prexuízos cara ás persoas privadas de liberdade, "a sociedade ten un concepto do cárcere como da xente malísima que está alí apartada", pero insiste en que alí tamén acaban "persoas que non tiveron as mesmas oportunidades que tivemos outros na vida".
E aínda que non xustifica ningún delito, si considera que "ás veces hai que empatizar e poñerse no outro lado e non o tiveron fácil", pois proceden de familias desestructuradas, con problemas de adicción ás drogas e, nese contexto, "non é fácil escoller un camiño para sobrevivir".
Esta profesora pontevedresa cre firmemente nas premisas que marcaban a vida de Concepción Arenal, Gandhi ou Nelson Mandela e cre na reinserción como fin último das prisións. "Creo firmemente que se volven coas mellores garantías, é o mellor para a sociedade" e iso é posible "só a través da reeducación e da educación como arma moi poderosa".
"Se esas persoas dalgunha maneira podemos recuperalas ou reeducarlas para que non volvan delinquir, creo que é un ben para todos"
"Se esas persoas dalgunha maneira podemos recuperalas ou reeducarlas para que non volvan delinquir, para que non volvan ao cárcere, creo que é un ben para todos", insiste. Ademais, o acceso a coñecementos "ábreche a mente, faiche que poidas ter uns valores que antes pois descoñecías".
Poder estudar e as súas asesorías con Beatriz, ademais, son "unha bomba de osíxeno" e ofrécenlles oportunidades de "un día diferente, un día con ilusión de poder dicir: cando saia de aquí, con esta formación, poderei ser avogado, podo dedicarme algo que non facía antes".
Esa experiencia de case nove anos, e o "interese" que lle suscita o seu traballo levárona a facer o seu doutoramento sobre o clima social e emocional que perciben os internos, sobre todo nas estratexias de afrontamiento ante a privación de liberdade. E tamén a mirar a vida con outra perspectiva. Durante o confinamento pola pandemia, por exemplo, estivo illada, pensou moito en que "ninguén se dá conta do que é estar privado de liberdade ata que a perdes".