O día está frío, achégase xa novembro e o outono empeza a tapizar de tons ocres o interior de Galicia dándolle un aspecto de bosque encantado. Regresando dunha desas escapadas curtas polas aldeíñas esquecidas do rural máis auténtico, un cartel a beiras da estrada anuncia as ruínas dun castro, así que desviamos o noso roteiro para ascender por un estreito carreiro que atravesa o monte. Rodeado de carballos e fentos primitivos o campanario dunha igrexa xorde repentinamente despuntando entre os nuboeiros dun ceo case negro. Está rodeada por un pequeno e vello cemiterio, como calquera capela de calquera aldea galega, pero a súa estampa solitaria aparece tan dramática que é inevitable parar e vagar un pouco sacando algunhas fotos.
A igrexa está pechada, presa do esquecemento, cun enreixado de ferro oxidada por anos de abandono así que temos que conformarnos contemplando a súa contorna no medio dun silencio que, a verdade, case empeza a ser inquietante.
Non sabería dicir se influíu o desasosego desa soidade ou o ceo negro e o aspecto desapracible do lugar, pero xuro que as campás repenicaron de súpeto cunha estraña cadencia, cando un vento súbito comezou a arrastrar bruscamente as follas e unha néboa espesa empezou a cubrir a torre do campanario, coándose pegañenta entre os muros do antigo cemiterio.
Isto sucedeu un día moi próximo á noite de Samain, cando as ánimas saen do seu soño eterno e regresan ás aldeas para visitar a antigos familiares e vellos amigos. Talvez algo empezaba xa a removerse nese lugar misterioso e, por algunha razón, esquecido. Ou talvez o que se movía era a imaxinación alterada das nosas dúas únicas almas solitarias.
Despois desa tarde estraña e a pesar de que en verdade son unha persoa medorenta, sigo sentindo esa fascinación polos lugares enigmáticos e os contos de misterio.
Nalgunha aldea recóndita de Galicia aínda flúen esas historias entre regatos e pedras tapizadas de musgo. Ao redor de enormes lareiras as lendas crepitan ao ritmo das lapas e logo, baixo o influxo da queimada, o bosque desprende un cheiro a meigas e a trasnos divertidos, pero tamén a horribles lobishomes e a espíritos errantes.
Os máis vellos lembran oír dos seus avós a terrible historia do lobishome de Allariz, o infame Romasanta que asasinaba e desgarraba ás súas vítimas para vendelas feitas manteiga. Saben que anos despois foi capturado en Toledo e condenado a cadea perpetua e que isto sucedeu fai moito, moito tempo, pero aínda así din que nos montes ourensáns os aullidos do licántropo aínda rachan as noites cando hai lúa chea.
Nas terras fronteirizas de Ourense e Portugal saben máis de casas malditas e aparicións e non hai aldea do Xurés que non coñeza A Escusalla, unha construción solariega colonizada polo bosque onde unha tarde caín case de casualidade durante unha excursión pola serra. O seu aspecto é tan lamentoso que parece coma se a espesa vexetación estivese a estrangular os muros de pedra da vella mansión.
Segundo a historia a casa pertenceu no século XVIII a un eclesiástico rico que recibía os diezmos de gran parte da zona de Lobios. El mandou construír a capela encostada ao edificio cun dintel na entrada onde reza unha inscrición: “SACELLUM D. JOSEPH”. (lugar sacro D. José). Logo pasaría a outras mans dentro da Igrexa, ata que coa desamortización de Mendizábal vendeuse a un emigrante canteiro. Tras a súa morte herdárona os seus fillos, pero a venda dunha parte fixo que a casa quedase deshabitada e en desuso, presa dun definitivo e desgraciado abandono.
O pequeno santuario que hoxe preside a capela con velas derretidas, non anima demasiado a entrar á tardiña, sobre todo para quen lembra as lendas que envolven este lugar case maldito:
Un frade amolado co rostro oculto baixo a sinistra carapucha do seu hábito aparece nas noites de lúa chea atravesando paredes, acompañado de dúas mulleres etéreas. Din que é a pantasma dun cura que habitou a casa hai xa máis de dous séculos. O home remiso a pagar nin un duro polas obras da Escusalla, mataba e enterraba os construtores no patio, todo un anxo o sacerdote…
A xente dos arredores conta ter encontros aterradores ou ver estrañas luces entre a maleza que se coa polas súas xanelas. Tamén se fala dun tal Roque, portugués alí asentado que sufría estas aparicións ata que se lle achou morto en estrañas circunstancias uno deses días que baixaba fuxindo despavorido cara á aldea.
E é que A Escusalla está situada no alto do monte, un lugar impresionante non só pola súa lenda maldita, senón tamén polos seus impoñentes vistas. Desde arriba contémplase o encoro que algo máis abaixo arrasou a aldea de Aceredo, outro lugar pantasma que xorde das augas cando a seca aumenta. A súa historia non é menos dramática: un acordo entre ditadores permitiu que nos anos 90 se enchera o encoro de Lindoso que obrigou ás súas xentes a abandonar a aldea, deixando mergullados os seus aveños e os seus soños, a súa vida, en definitiva. Agora é un pobo pantasma que desaparece asolagado e logo reaparece mostrando esa melancolía propia dos lugares esquecidos. No verán a aldea énchese de turistas esculcando entre as casas abandonadas, pero é nas tardes de outono cando o baleiro e un silencio denso se apoderan das rúas de Aceredo, provocando unha estraña sensación, unha mestura de calma e desasosego.
Á beira do antigo casarón da Escusalla descóbrese tamén o inicio dun dos carreiros máis bonitos do Xurés que bordea o río Mao atravesando vellos muíños por un bosque de aspecto encantado. Aínda que o roteiro é moi fermosa durante o día, á tardiña as sombras debuxan formas retortas, como seres estraños que invaden o monte transformándoo nun lúgubre pesadelo.
Pero esa é a maxia destas terras fronteirizas, un lugar misterioso e fascinante que en verdade merece a pena coñecer. Iso si, hai que poñer coidado e evitar que a noite nos atrape e, desorientados, arrastre ata penetrarnos nos sinistros muros da casa da Escusalla, de onde talvez nunca podamos saír.
Marga Díaz (www.mundoviajero.es)