Como cada ano, abriuse en xuño o tempo da sardiña e agora temos por diante todo un verán rico en peixes e mariscos da ría chegados de calquera parte, como tamén ese mundo de turistas de bo comer que aquel exitoso clip comercial idealizaba en continuas fiestas jolgorrio. Neste sanxoán, porén, dada a alta cotización do ilustre clupeido, houbo que recorrer aos churrascos e outros recursos menos onerosos para acompañar as lumieiras solsticiais.
Cabe dicir que, sendo a sardiña unha das marcas de calidade da gastronomía galega, particularmente da de Pontevedra, se nos remontamos a un tempo moi anterior, achamos que non sempre foi así. Outras diferentes especies de peixes, algunhas xa extintas, enseñoraron o espazo da ría na escura antigüidade. A modo de exemplo, vén a conto que citemos o que os biólogos denominan Exocoetus Unimaculatus, unha variedade de peixe voador, de aspecto e tamaño semellantes á rincha, que no seu ciclo migratorio era capaz de desprazarse a grandes distancias grazas ás súas potentes aletas pectorais e pelvianas e a un sistema respiratorio mixto que lle permitía aguantar días sen tocar a auga. Pasaba a finais da primavera en mestos cardumes sobre as rías galegas voando a pouca altura, ocasión que aproveitaban os ribeiráns para engalar redes do cerco por riba das casas conseguindo inxentes capturas. Esta caste especial de mariñeiros, máis coñecidos como airiñeiros, chegaron a crear un gran emporio comercial na Idade do Bronce grazas ao cerco de altura. Organizábanse en confrarías, cos seus estatutos, mercados e redes de distribución, montaban festas e levantaban templos aos deuses do aire fornecedores de alimento. O caso citado é só un exemplo das decenas de animais que existiron nas nosas terras; de algúns outros, así mesmo curiosos aos ollos actuais, xa viñemos dando conta en traballos anteriores.
Tamén no mundo vexetal temos noticia de plantas, árbores e froitos que desapareceron en eras máis ou menos remotas e que hoxe nos parecerían imposíbeis, e tamén algo diso xa se amentou. Engadiremos á listaxe o chopo groso, unha árbore que, cando acadaba os tres metros de altura, pasaba a medrar só ao ancho. Os chopos grosos foron aproveitados por moradores primitivos para construíren cabanas tallando o seu interior, para máis que a madeira era comestíbel, de sabor a cereixa, e moi nutritiva. Fálase tamén de certa planta carnívora ovípara; as súas flores, devoradoras de insectos, depositaban no chan pequenos ovos que á súa vez eran moi apreciados polos mesmos insectos. A propósito de insectos, sábese que o actual vagalume ou lucecú descende dun escáncer coa mesma característica luminescente, e que, ademais, sabía asubiar as cancións que soaban nos vellos gramófonos; aínda era frecuente velo e oílo na noite hai uns cen anos. Hoxe non podería sobrevivir, pois tería que pagar un canon á SGAE e quizais outro as empresas eléctricas.
O mundo mineral aparenta menos simpático ca o dos seres vivos, vista a súa persistente pasividade ante a euforia creativa do resto. Lembraremos as míticas laxes voadoras, rochas que en determinadas condicións atmosféricas se erguían do chan e permanecían ingrávidas sobre a herba. Os canteiros de Poio e Cotobade soubéronse valer ben delas; hai ditos no seu latín para fachendear de mover grandes pedras sen esforzo. Outro mineral raro antigo era o corazón de pedra, un nome aínda presente na fraseoloxía popular. Era un seixo que mudaba de cor, de tacto e de ulido segundo o estado de ánimo de quen o tocaba, podendo chegar a estalar ante persoas de moita intensidade emocional.
No eido das brincadeiras científicas, froito de imaxinacións xocosas, debemos situar os churecos, uns réptiles disque de bo tamaño que forman parte da fauna que camiña sempre cara atrás, porque, segundo explican os sabedores, o que lles interesa non é a onde van, senón de onde veñen.
Mais a fenomenoloxía do mundo natural, sometida ao concerto de leis ignotas tanto como ao desconcerto do azar evolutivo, non afecta só ás especies, senón que por veces atinxe aos seres individuais, manifestándose como verdadeiros casos de mutación ou de deriva xenética. E non cómpre desprazarse a épocas pretéritas, tamén nos nosos días se rexistran verdadeiros casos de fenómenos existenciais. A modo de exemplo, e este sería o núcleo do presente artigo, imos referir a historia dun humano que, chegado a Pontevedra como turista, mudou tan radicalmente en todos os sentidos que nin el mesmo se recoñece.
O seu nome era Ginés Cifuentes. Procedente de Calatayud, Zaragoza, arribou a Pontevedra en xullo de 2008 nun grupo de oito persoas que traían a intención de hospedarse durante tres semanas para desde aquí facer excursións polos lugares de mellor cartel turístico en climatoloxía, paisaxe, arte, gastronomía e oferta de lecer. Deixándose guiar polas guías, fixeron o percorrido habitual polas rotas do Salnés, o Morrazo, o sur da ría de Vigo, e o interior, Soutomaior, Ponte Caldelas, Cotobade, Barro..., parando en praias, carballeiras, miradoiros, aldeas antigas, urbes modernas, monumentos, museos, festas, terrazas, gozando de todo canto ten de bo o territorio. A Ginés todo lle gustaba, todo o satisfacía e entusiasmaba, desde logo máis ca os seus compañeiros, cuxa apreciación do recibido polo pagado apenas roldaba o notábel; mais o que máis o enchía de gozo era a capital da comarca, Pontevedra. Algo achaba de especial nesta cidade que, cada vez que a pisaba, sentía como se o seu corpo entrase noutra dimensión.
Foi no oitavo día de estanza, mentres degustaban unhas xoubiñas en certo local típico do casco antigo, cando Ginés sentiu por primeira vez algo raro. Era como un tremor suave que o percorría de abaixo a arriba e que o achegou a un conato de éxtase mística. Repartiu as culpas entre o saboroso peixe que lle salgaba o padal, o fértil albariño que lle atenuaba os ardores, a morneza estimulante do mediodía e o dolce far niente que impregnaba toda a contorna. E non lle fixo máis caso. Pero o suceso repetiuse outras veces, e non só en contextos hostaleiros. Nunha visita ao Museo, extasiouse tanto ante a contemplación dun colar de acibeche que custou traballo sacalo da sala. Logo, nun percorrido cultural con guía, teimou en empoleirarse ao monumento aos Heroes de Pontesampaio para ficar onda aqueles aguerridos soldados. Máis tarde quixo ser letra de aceiro entre as letras de BOA e VILA fincadas sobre o pavimento, ou auga a saír dos canos da fonte dos Tornos.
Mentres as arroutadas de Ginés se deron no campo da paixón, simplemente se tomaron como anécdotas que sumar ás experiencias dun grupo de turistas nun verán en Pontevedra. Pero o asunto adquiriu outro cariz cando, na terceira semana, mentres deixaba que os seus pés descalzos tripasen a herba dun parque, Ginés dexergou certa moza que sentaba, fermosa e solitaria, a tomar café baixo un soportal. Non a abordou, nin sequera se achegou, só ficou a contemplala en toda a súa rotundidade seráfica, e ficou tan extasiado que as pernas se lle negaron a seguir andando e a vista a mirar para outro lado. Pensou que se ía converter nunha estatua urbana, como a de Valle Inclán coa que se fotografaran os amigos pouco antes, e que axiña viría a xente a fotografarse con el. Recuperou o movemento cando a moza marchou, pero non puido evitar volver ao lugar ao día seguinte e aos outros para contemplala de novo, e en todas as ocasións, cos pés descalzos sobre a herba, sentiu a mesma inmobilidade articular e volitiva.
Pero isto só era o comezo. Os amigos de Ginés preocupáronse seriamente cando percibiron que a súa fisionomía evolucionaba dun xeito estraño. Primeiro, o cabelo fóiselle volvendo verde e adquirindo textura herbácea. Logo foron as orellas e o nariz, que tomaron aspecto tamén vexetal, como pólas de árbore que se expandían ao aire. Logo os dedos das mans e a queixada, todo en el se tornaba vexetal cada día que pasaba. Levárono, contra a súa vontade, aos servizos médicos, mais os doutores non souberon definir o alcance da afección, e aínda que receitaron repouso e pílulas varias, a transformación non remitiu. Ao contrario, co paso dos días, a pel foi adquirindo un aspecto áspero e seco, fragmentándose por zonas; por veces caíanlle anacos ao chan, e el non sentía ningunha dor, mais sentía pracer cando lle nacían gomos nas pólas.
Semellante mutación atraeu a atención de curiosos, de científicos, da prensa e mesmo do goberno municipal, preocupado sempre pola saúde da cidadanía e tamén porque aquilo ía á contra dos seus plans de humanización da cidade. Ata que Ginés cansou de tanto rebumbio e desapareceu da vista do público. Refuxiouse nunha pensión dos arrabaldes, e só saía tras o atardecer a gozar, convenientemente disfrazado, da fecunda noite pontevedresa. Vagaba de bar en bar ata o amencer e logo volvía ao seu sitio no parque a axexar a dama do café baixo os soportais. Cando esta se retiraba, misteriosa e engaiolante, el marchaba á pensión a durmir.
Un día xa non puido saír do parque, pois dos seus pés xurdiran unha nube de filamentos que o xunguían á terra. Non lle importou, as sensacións que lle chegaban naquel fresco abrente pontevedrés foron tan intensas e agradábeis que decidiu ficar naquela herba para sempre.
Así foi como Ginés Cifuentes botou raíces en Pontevedra. Os amigos e a policía buscárono sen descanso, mais infrutuosamente. Como insistían en conectar con el a través do móbil, localizárono por fin cando alguén sentiu soar entre as árbores daquel parque o "Si vas a Calatayud" en tonalidade dixital. Alí estaba Ginés Cifuentes, turista maño, convertido en árbore e integrado en Pontevedra ata a fin dos seus días.
Foi este suceso o que levou, naquelas datas, a que o Concello publicase o edito que prohibe a tala de árbores en todo o perímetro urbano. Unha decisión prudente, polo menos en tanto os xuíces non aclaren se rabenar un turista convertido en vexetal pode ser considerado homicidio ou non.
"Home", obra de Ramón Eiras