Unha vez que remata a semana principal das festas do verán de Pontevedra, as expectativas de divertimento quedan depositadas na celebración da Feira Franca, un evento que nos seus quince anos de existencia acadou unha dimensión e un prestixio realmente admirábeis. Como é sabido, a Feira Franca, un mercado libre de impostos, foi outorgada polo rei Henrique IV en 1467; aínda que hoxe se reduza a unha fin de semana, daquela duraba un mes, comezando quince días antes de San Bartolomeu e rematando quince días despois.
Esta referencia ao seu pasado sírvenos para introducir o asunto que imos tratar, unha historia relacionada coa Feira Franca actual, mais que afonde as raíces na época da súa orixe. ÿ un suceso que se repite cada ano e que é coñecido por moitas persoas, mais que, dado o carácter lúdico do contexto no que ten lugar, a maioría dubida da súa autenticidade.
Ocorreu por primeira vez o 6 de setembro de 2008, durante a novena edición da Feira Franca. En certa bufarda de certo edificio do casco antigo, un dos máis impoñentes e emblemáticos, do que non damos datos por desexo dos donos, preto do mediodía, cando xa Pontevedra estaba ateigada de xente ataviada ao modo medieval e a festa discorría co seu mellor ton, nesa bufarda espertou un ancián. Ergueuse con dificultade, coma se levase moitas horas deitado. Ao seu redor, mestas capas de po e un bosque de arañeiras cubrían os andeis e aparellos dun laboratorio de aspecto moi antigo. Antigo para os ollos modernos, mais non para ese home, do cal xa podemos adiantar a identidade: Nicer Teófanes, un alquimista do século XVI.
Efectivamente, tratábase dun sabio que, nado en 1434, aos seus setenta e catro anos descubrira a fórmula da pedra filosofal, unha substancia que abre a mente á sabedoría dos mundos ocultos, transforma a materia e confire a vida eterna. Mais el non o sabía. O 25 de agosto de 1508, tras inxerir a apócema mística, ficou profundamente durmido, e cando acordou esta mañá de 2008, aínda que detectaba na cabeza luces e sensacións que antes nunca sentira, coidaba que simplemente durmira mal; para nada se lle ocorría pensar que botara cincocentos anos exactos, contando cos cambios do calendario gregoriano, encerrado no mundo dos soños transcendentes.
O primeiro que fixo foi irlle dar unha patada ao pote que pendía da gramalleira no lar, que se esmagou malia ser de rexo cobre. Achábase moi decepcionado por fracasar unha vez máis, sobre todo que nesta ocasión estaba seguro de ter dado coa fórmula correcta. E da decepción pasou ao anoxo, ao sospeitar que a culpábel do seu fracaso era certa persoa chamada Liliana da Lúa. Liliana da Lúa, un nome aínda vivo hoxe na nosa memoria lendaria pola súa tráxica morte, era unha muller de ciencia coma Teófanes, mais a rutina sexista relegáraa á condición de meiga. Alá nos tempos mozos, ambos foran amantes e compartiran sabedoría e anhelos; logo, na vellez, ela vivía retirada nunha choupana dos arrabaldes na compaña dunha rapaza que a axudaba. O motivo da xenreira de Teófanes contra Liliana partía do pacto que ambos fixeran uns días antes: el revelaríalle a fórmula da pedra filosofal que coidaba era a definitiva e ela proporcionaríalle da súa nutrida botica o ingrediente máis difícil de obter: sombra de bágoa. Dado que a apócema fallara, Teófanes deducía que Liliana o enganara; pola contra, a moi arteira beneficiárase da súa fórmula, e se cadra xa era posuidora da pedra filosofal.
Daquela, decidiu saír a buscala por toda Pontevedra para obrigala a que lle dese unha auténtica sombra de bágoa. Ademais, tería que conseguir outra volta o resto dos ingredientes, que incluían herba do raio, azougue virxe, vapor de chumbo, sal celeste, beladona, mexo de serpe... E un caldeiro de cobre novo. E debía comer algo, pois empezaba a sentir unha fame atroz. Como ía necesitar diñeiros, escolleu dos andeis certo cartafol coa intención de vendelo. De súpeto, causoulle estrañeza o estado de abandono no que se achaba o laboratorio, que cando se deitara quedara máis ou menos limpo. Non o sorprendeu tanto ter que derrubar a porta para saír; diríase que o dono da casa, farto de que non lle pagase o aluguer, levantara por fóra unha parede de pequenos bloques de barro, como se esa bufarda non existise.
Unha vez na rúa, ao ver tal mundo de xente, Teófanes lembrou que Pontevedra se achaba no mes da Feira Franca. Decidido a atopar todo o que necesitaba, e sobre todo a dar coa súa rival, botouse a andar. Como xa se pode adiviñar, dada a ambientación medieval das rúas e as persoas, o alquimista en ningún momento achou nada raro que o fixese pensar que non estaba vivindo no seu ano 1508. Quizais algúns atavíos un pouco rechamantes, algunhas actitudes, a maneira de falar, casas de pedra que el recordaba de madeira... Mais ía tan centrado no seu obxectivo que non fixo caso. De primeiras, dirixiuse á praza da Ferraría, onde sabía que atoparía algún douto amanuense dos que vivían de lles escribir documentos aos campesiños iletrados. Efectivamente, entre os postos dos oficios tradicionais achábase un experto calígrafo que amosaba as técnicas da escritura medieval. Teófanes ofreceulle o cartafol, que contiña, explicoulle, unha colección de cantigas dos antigos trobadores galaico-portugueses, con notación musical e espléndidas miniaturas. O home entendeu que era unha broma e estendeulle con letra gótica un cheque por trinta marabedís; de seguido, arrombou o cartafol na caixa de papeis que queimaría ao rematar a Feira. O alquimista foi buscar o banco dos cambiadores para cobrar o cheque; deu cuns mozos que bebían cervexas nunha terraza e que, tamén seguindo a chanza, lle deron unha morea de tapóns de Estrella Galicia, asegurándolle que eran os únicos marabedís de curso legal no reino. Despois entrou nunha farmacia que ocupaba o solar dunha antiga herboristaría, onde pediu sal celeste, beladona, azougue virxe, mexo de serpe... O farmacéutico, en plena xornada de traballo, non o tomou tan en broma; meteu nunha saqueta unha manchea de produtos caducados e despachouno dicíndolle que todo era auténtico e da mellor calidade. Non lle quixo cobrar nada, o cal admirou moito ao sabio. Distinto foi cando parou a xantar nun refinado restaurante, cunha fame que parecía insaciábel; o colérico dono non aceptou que lle pagase con tapóns de cervexa nin, moito menos, que lle chamase "mesoneiro"; porén, resultoulles tan simpático a outros comensais que o convidaron.
Pola tarde, sen ter visto aínda por ningures a meiga Liliana, buscou a ferraría dun coñecido seu para lle mercar unha pota de cobre; en vez da ferraría había un bazar chinés, e aínda que non vendían caldeiros deses, marabillouse de ver tantas chilindradas xuntas como nunca vira na vida. A partir de aí, marabillouse de moitas cousas máis: de que a xente chuchase duns canotiños para botar fume pola boca, de que falasen sós cunha caixiña de metal pegada á orella, dalgunha bicicleta que pasaba, dun acordeón festeiro, dos lentes de sol, dos vasos de plástico, das pizzas, e de que lle dixesen "ho, tío, como molas, estás total"; cando empezaba a irse o Sol, a luz eléctrica pareceulle pura maxia. Entón Teófanes pensou que, aínda que o que tomara non fose a pedra filosofal, asemellábaselle moito.
Paralelamente á accidentada peripecia dun alquimista medieval no escenario dunha Feira Franca do século XXI, tiña lugar unha segunda andaina que tamén comezara pola mañá e remataría no atardecer: a triste historia da meiga Liliana da Lúa. Neste caso tratábase dunha representación teatral que fora programada dentro das actividades de animación da Feira. Unha asociación de veciños escenificaba a popular lenda segundo a cal, nese mesmo ano 1508, a muller foi acusada de prácticas de bruxaría e, tras unha farsa de xuízo, foi queimada pola Inquisición. Arestora, a traxedia transformárase nunha comedia na que actores e actrices se disfrazaran de membros do Santo Oficio e, tras parodiaren o xuízo, meteran a meiga nunha gaiola enriba dun carro e levárana durante o día en choqueira procesión por todas as rúas, para finalmente, xa preto do solpor, dirixírense á praza de Santa María onde a entregarían ás chamas. Nese intre, cando estaba atada na pira de leña, viuse saír de entre o xentío un velliño de aspecto nobre que berraba o nome de Liliana da Lúa e pregaba que non a matasen, pois el xuraba pola súa honra que as súas prácticas máxicas non eran daniñas nin pecadentas. E como o público, coidando que formaba parte do espectáculo, se lle opoñía entre berros e risas, desatou a condenada e arrastrouna con el; na súa fuxida aínda tivo azos para repañar un caldeiro de cobre que había nun posto con restos de polbo.
Pasado algún tempo, a actriz que facía o papel de Liliana explicou que era descendente da verdadeira Liliana medieval a través da rapaza que vivía con ela, pois esa rapaza era, en realidade, filla súa e de Teófanes; Liliana confesárallo pedíndolle que o pai nunca o soubese, e o segredo fora pasando a toda a descendencia. Tantas xeracións despois, Teófanes recoñeceu naquela tataraneta os trazos do rostro de Liliana e, polo amor que aínda lle tiña, arriscou a súa vida para salvala do lume. Por amor, e mais para obrigala a que lle entregase a sombra de bágoa que lle debía.
Ignórase se Teófanes nalgún momento chegou a entender que transcorreran cinco séculos desde que se deitara a durmir a noite anterior, que non parece cousa fácil de entender. Sen dúbida algo sospeitaría se, ao seu paso pola praza da Estrela, erguese a cabeza e dexergase o seu rostro labrado en pedra, a carón doutros tres personaxes tamén singulares, no edificio que hoxe chamamos Casa das Caras, pois ese foi o tributo que lle renderon os seus contemporáneos tras a súa desaparición. Pero podemos supoñer que, despois de recoller nas súas mans as bágoas de cariño daquela muller que era á vez a súa compañeira e unha descendente do futuro, volvería ao seu laboratorio, pecharíase por dentro e prepararía na pota do polbo unha beberaxe cos produtos que lle dera o boticario. Logo de tomala, deitaríase a durmir.
Supoñémolo porque, desde aquel día, cada ano, Nicer Teófanes volve espertar sempre no sábado da Feira Franca, volve estrañarse do estado do seu laboratorio e volve anoxarse polo engano da meiga Liliana da Lúa. E volve saír á rúa na súa busca, confundido entre o xentío que goza da festa pontevedresa. A organización non volveu programar a peza teatral da morte da meiga, mais a muller que representaba o seu personaxe, consciente de que un seu tataravó vaga pola cidade na súa busca, sae sempre ao seu encontro para darlle o seu abrazo e as súas bágoas.
IMAXE: "O alquimista", no antigo pazo dos Barbeito ou Casa das Caras. Fotografía de Alva Lorenzo.