Catro anos despois da súa anterior novela, Septiembre puede esperar, Susana Fortes (Pontevedra, 1959) regresa ao grande. Faino con Nada que perder, unha historia chea de tensión e misterio ambientada no estuario do Miño, na fronteira entre Galicia e Portugal.
O punto de partida, a desaparición de tres nenos. Só un, a pequena Blanca, aparece ao día seguinte, sen lembrar nada do sucedido. Vinte e cinco anos despois, animada por un xornalista, a moza regresa ao seu pobo natal e rebusca na súa memoria para descubrir que pasou aquel día.
"É unha novela de intriga psicolóxica", relata a autora nesta entrevista con PontevedraViva, na que falamos dun libro co que, segundo ela mesma recoñece, "están a pasarme cousas que non me pasaron nin cando o Premio Planeta".
En Nada que perder afástaste das convencións do xénero. Nesta novela, saber 'quen o fixo', que adoita ser o núcleo destas historias, aquí é case o de menos. O importante é esa viaxe do seu protagonista polas entrañas da súa memoria?
Eu creo que si. A min gústame moito o xénero e o thriller, pero como lectora que son cando o suspense está centrado só no que, o quen ou o como, esas preguntas básicas coma se fose un crucigrama, quédaseme curto.
A min interésame a construción dos personaxes, como está contada a historia, como é a ambientación… O xénero é unha convención para falar doutras cousas, para falar da vida, para chegar ao fondo de todo o que nos preocupa e do que nos pasa.
A memoria é un tema recorrente nos teus últimos libros, por que che interesa tanto?
A memoria é un material maleable. Ás veces cremos que é palabra de Deus ou unha acta notarial e en absoluto. É subxectiva, é dúctil. Acordámonos de cousas incribles e doutras non. É moi fragmentaria. Desde o punto de vista do thriller e dunha investigación como esta, que está contada en primeira persoa pola protagonista, é algo moi atractivo.
Esa protagonista é Blanca Suances, á que desde nena perséguelle unha traxedia que, aparentemente, conseguira esquecer...
Así é. É unha muller viaxada que pechou un capitulo negro da súa vida e marchou o máis lonxe posible. Pero de súpeto recibe a chamada dun xornalista e entra en shock, porque a nena de oito anos que vive dentro dela, a que tratou de silenciar, tenta saír. Antes ou despois, iso pasa na vida e a ela pásalle nese momento.
Esa investigación xornalística é un dos fíos condutores da novela. O outro é a trama da memoria, que vai como en capas. A memoria nunca se revela de súpeto. Ela ten lagoas importantes e, en forma de pinceladas impresionistas, vaille chegando algo. Terá que indagar nesa profundidade psicolóxica. Esta é unha novela de intriga psicolóxica.
Pero a memoria pode ser tamén un pouco traizoeira, non?
A mente protéxenos. Lembramos cousas e outras non. Cando estaba a escribir esta novela lin un artigo do neurólogo neoiorquino Oliver Sacks, precisamente sobre os mecanismos da memoria. Nese momento souben que aí había algo esencial. Gardei o recorte e entendín o que quería dicir cando acabei a novela. Non podo revelar moito máis porque nos meteriamos en spoilers. Pero a mente humana é fascinante.
Entendíchelo cando acabaches a novela porque, segundo teño entendido, nunca tes un final pechado cando empezas a escribir. Deixas que a historia flúa. Axúdache ese método?
Cada un faino como pode. Hai escritores que traballan cun plan xa determinado e fano marabillosamente ben. Teñen todo atado e ben atado desde o principio. Pero eu non traballo así, nunca o fixen.
A min as historias chéganme por ondas, por imaxes que sen explicación aparente se me metense na cabeza. E todo iso empeza a emulsionar e adquire unha certa dimensión. Ás veces non calla, pero cando o fai vai marcando o camiño. Cando xa tes aos personaxes, chega un momento que respiran por si mesmos. Están vivos. A partir de aí, o oficio do escritor é saber seguilos.
E parafraseando o título da novela, de verdade que cando rebuscamos na nosa memoria, no noso pasado, non temos nada que perder?
Ás veces atopas o que non buscas, é verdade. O título vén dun poema de Elizabeth Bishop que se chama "A arte de perder". Di algo esencial, que desde o momento que nacemos empezamos a perder. Perdemos xoguetes, a infancia, amores que criamos que serían para toda a vida, a casa na que nacemos, a inocencia... E non pasa nada. Iso é a vida.
Esta novela tamén vai diso e de como nolas apañamos para continuar. A protagonista, en toda a súa complexidade, é unha sobrevivente. Loita por saír adiante.
E como tomaches a decisión de ambientar a historia no Baixo Miño, nesa zona de fronteira entre Galicia e Portugal?
É un escenario impoñente. A miña nai naceu nesa zona e o ano pasado fixen unha viaxe cos meus irmáns. Eu tiña recordos de excursións de cando eramos pequenos, pero volver removeume moito porque a paisaxe impactoume. Entroume unha fascinación por ese escenario e souben que tiña que estar ambientada alí. O océano, os ríos, a mitoloxía de toda esa zona... Nas fronteiras sempre pasan cousas.
Nese regreso ao pasado de Blanca, a súa historia entrelázase con dúas realidades que, na Galicia dos anos 80, estaban en todo o seu esplendor, o contrabando e o narcotráfico.
Hai moitas pantasmas nesta historia. En Galicia o narcotráfico marcou a toda unha xeración. Os protagonistas eran pequenos nesa época, pero ese ambiente respírase na novela. Tamén está a pantasma da Guerra Civil. Ou de como a costa é un lugar cheo de agochos e de recunchos e, por suposto, tamén están as pantasmas dos universos pequenos. Todo ocorre en cinco quilómetros á redonda, como se fora o Triángulo das Bermudas.
A este respecto, Blanca ademais de lidar cos seus propios demos ten que enfrontarse a unha sociedade hermética, case a unha complicidade colectiva para que a súa viaxe non chegue a bo porto...
Esa 'omertá' e o dos trapos sucios sempre se lavan en casa. Isto é moi de universos pequenos, non pasa só en Galicia. Que as cousas ocorran nun marco pequeno no que todo o mundo sabe cousas e todos poden ser sospeitosos, a min dábame moito xogo narrativo.
Dá a sensación, lendo a novela e sen desvelar nada da trama, que todos saben o que de verdade pasou excepto a propia protagonista.
E na súa propia casa. Non se fala do que lle pasou. É un tema tabú porque pensan que fai dano. Pero ti podes afundir un taco de madeira ata o fondo que, antes ou despois, sae á superficie. E coas cousas que se ocultan e se tapan tamén pasa iso.
Nada que perder, segundo teño entendido, vai ser adaptada a televisión. Que nos podes contar?
Está asinado, si. Non podo contar nada. Antes de que a novela estivese en librerías había xa tres produtoras interesadas. Falaron co meu axente e houbo unha poxa. Compraron os dereitos e farán unha serie con esta historia.
E que todo o universo desta novela é moi televisivo, non?
Eu creo que si. É moi de imaxes. Eu tiven unha evolución na miña escritora desde as miñas primeiras novelas. Ao principio te queres lucir. Tendía a un exceso de literaturización nas historias. Agora céntrome na esencia da linguaxe. Fóra subordinadas e fóra adverbios, adxectivos os xustos. O óso do idioma son os verbos, que é onde está a acción.
A miña evolución na escritura foi cara a ese estilo directo, capítulos curtos, tramas máis armadas... pero menos parágrafos. Vou directa ao corazón da historia.
E á hora de escribir e de editar un novo libro, segues sentindo presión?
Non sinto a presión porque afortunadamente podo escribir ao meu ritmo. Compaxínoo con outras actividades. Non teño que comer exclusivamente disto, senón tería que publicar a un ritmo maior. Iso é moi de agradecer.
Pero o que si manteño é a emoción de acabar un libro, que saia e a ver que pasa. Esa emoción da primeira vez. Non vou de sobrada en absoluto, vou coas mesmas incertezas que tiña coa miña primeira novela.
Hai alguén que lea a novela antes de que a termines?
Non lla dou a ninguén ata que poño FIN. Antes si que o facía. É algo que cambiou. Era moito máis insegura. Dáballa aos meus irmáns, ao meu pai ou a algún amigo. Agora a ninguén.
Teño a sensación de que é como a champaña, que se a descorchas antes de tempo váiselle o gas. Nin sequera falo da historia estou a escribir, nin menciono en que cousas ando.
Pero publicar unha novela, que estea nas librerías, o ir no tren e atopar a alguén que está a ler o teu libro ségueme emocionando como o primeiro día.
E como é o feedback que che está chegando dos lectores?
Pois é algo alucinante. Están a pasarme cousas que non me pasaron nin cando o Premio Planeta. A editorial dime que a resposta está a ser moi boa. O libro saíu a semana pasada e está a ir moi ben. Oxalá siga e se manteña, porque hai moitas novidades. Publícase moito e non é fácil.