Adrián Estévez Iglesias
Lecturas desde O Alcouce: 'As tres columnas'
Este luns deixounos Sabino Torres, poeta e editor pontevedrés. As tres columnas é unha obra narrativa baseada nos seus recordos persoais, con transparentes vivencias en primeira persoa, onde o autor se define como cronista.
Sabino Torres vivía na rúa Nova de Abaixo, perpendicular á Alameda. De vocación poeta, iniciouse de novo na tarefa de editor na imprenta de seu pai. Alí fundou a colección Benito Soto, onde publicou o seu primeiro libro o chairego Manuel María. As tres columnas fala do barrio da Moureira, o arrabalde da vila onde se asentaron as prostitutas na primeira metade do século XX. A Moureira, ese barrio no que nacera o pirata Benito Soto, quen dá nome a dúas rúas: unha delas co seu propio nome, e outro co alcume de Milano dos Mares.
As protagonistas do libro son as mulleres que traballaban no barrio: Carmen a Chata, Mimitos, A Marañón, Tomasa, A Candanga. Rapazas que en certo modo vivían á marxe da sociedade, que emprenderan un camiño sen regreso, pero que constituíran un grupo humano. Nunha época sen chulos nin mafias, as mulleres vendían o seu corpo, abofé, pero cunha certa ética. Había miseria, había adicción ao alcohol e o tabaco, mais tamén había lealdade. As encargadas e as donas dos prostíbulos comezaran a súa carreira de novas, e agora encargábanse de coidar das súas rapazas. Unhas rapazas que non só compartían leito, senón tamén ceas e bailes. Unha prostitución distinta, que en certo modo aparece tamén reflectida na novela A esmorga co personaxe de Nonó e a Raxada.
Antes de chegar ás décadas de 1940-1950, nas que o autor viviu de primeira man o barrio da Moureira, Sabino Torres achega unha breve historia da prostitución en Pontevedra. Aparece primeiro ligada á construción da basílica de Santa María, con locais preto do Campiño para atender a man de obra foránea, que afastada da súa familia recorría aos servizos das putas. Chegaron despois os mariñeiros holandeses que viñan cargar o viño do Ribeiro, e tralo derrubamento da muralla a finais do século XIX, os bordeis pasaron á rúa de Xan Guillerme e a rúa do Ouro até chegar ao Campo do Boi. Alí estaban as vellas casas dos mariñeiros, na boca da ría, na entrada nun río Lérez que xa perdera calado, e xa non entraba sardiña nos barcos como tempo atrás. Alí estiveron os bordeis até o seu peche en 1956 por imperativo legal.
E xunto ás rapazas, os coprotagonistas son os clientes, claro. Os homes de Pontevedra, unha vila hipócrita na que rexía a lei do silencio: o que pasaba na Moureira, quedaba na Moureira. Alí xuntábanse traballadores, empresarios e homes de toda caste. Militares durante a guerra civil, labregos que baixaran á feira da vila, mineiros que acadaran pequenas fortunas co volframio nas minas de Silleda, e xa nos últimos tempos mariños da Escola Naval de Marín.
Mais A Moureira non era só o barrio das putas. Alí había bares, locais de xolda para a rapazada, onde tomar un viño ou un coñac, un caldo ou un café. Canda aos bordeis estaba o estanco, e os necesarios zapateiro e modista, precisos para manter o vestiario aquelado.
Os locais tiñan na parte superior os cuartos onde se fodía, pero a ras de chan estaban os establecementos onde se facían os trasacordos comerciais necesarios. Neles tamén se bailaba, co acompañamento musical de batería e acordeón, completado en ocasións cun clarinete ou un saxofón. Nestes locais, antigas vivendas de mariñeiros, púñase a arrefriar a champaña nas pías de salgar o peixe, imaxe que evoca o xeito en que as mulleres se adaptaron ao barrio e o fixeron seu.
Nestes locais había tamén tertulias artísticas-culturais. Por alí pasaban os ilustres visitantes chegados a Pontevedra, como o hispanista irlandés Walter Starkie. E a relación coa arte chegou até os cuartos superiores, que serviron de estudio para retratos e cadros. Ao respecto, ten moito interese a portada do libro: un cadro do pintor pontevedrés Rafael Alonso pintado en 1948, dous anos despois de que abandonase a carreira de Arquitectura en Madrid. O cadro recolle unha imaxe típica da Moureira: o batería e o saxofonista ante dúas parellas bailando.
O libro é crónica dunha época. A Pontevedra de mediados do século XX, que os luns cruzaban as putas para ir até o local de Sanidade na Avenida de Vigo a facer os controis pertinentes. Unha Pontevedra que lle daba as costas a esta periferia social, na que había un laissez faire coas autoridades adicadas a evitar liortas, mais na que tamén tiñan cabida doutores, e avogados que axudaban ás rapazas cando era preciso.
No libro fálase tamén doutros eventos da historia local ligados, como a morte de Secundino Esperón, a actividade do toureiro Barquerito, ou a contratación dun anarquista a finais do século XIX pola administración local para derrubar as ruínas de San Domingos. Con todo, máis alá do que se conta ten tamén interese o que non se conta, os silencios necesarios. Hai veces en que non se dan nomes, como por exemplo dos protectores, xente coñecida e de cartos que tiñan exclusividade con algunhas rapazas.
A narración está escrita cun gusto polo léxico e as expresións populares. Malia que ás veces se repiten detalles, ten un ritmo alegre que facilita a lectura, e o cronista en primeira persoa achega un punto de vista entrañable, no que aparecen decote bicos, apertas e sorrisos, que leva á persoa lectora a querer coñecer este lado humano da Pontevedra máis descoñecida.