Desmontando mitos e derrubando barreiras ao redor da xordeira, a "discapacidade invisible"
Por Natalia Puga & Mónica Patxot
Que é unha persoa xorda? En que consiste a figura do intérprete? A lingua de signos é universal? Que barreiras de comunicación atópanse as persoas con problemas de audición? Son só algunhas das preguntas para as que nos últimos días está a obter respostas o alumnado de Marín a través do proxecto 'Signar en Marín', promovido polo Concello e a empresa 'En lingua de signos' para sensibilizar á comunidade educativa sobre a "discapacidade invisible" que supón a xordeira e dar ás escolares nocións básicas de lingua de signos.
Esta última semana, o proxecto chegou ao instituto Illa de Tambo e alí PontevedraViva presenciou o taller de dúas horas impartido alumnado de segundo curso de ESO. Raquel, intérprete de lingua de signos e formadora; e Claudia, persoa xorda de nacemento, aclararon conceptos, desmontaron mitos e ensinaron aos escolares o alfabeto dactilológico e conceptos básicos como presentarse, dicir o seu nome ou onde viven. O alumnado, de 13 e 14 anos, mostrou unha gran capacidade de atención e aprendizaxe, expuxo numerosas preguntas e, ao final das dúas horas, demostrou que xa sabía, como mínimo, signar o seu nome e dicir que é oínte e vive en Marín.
Ademais da importancia de empezar a signar, o taller busca que o alumnado "aprenda a reflexionar" e sensibilícese sobre o día a día e a comunicación e barreiras coas que se atopa unha persoa xorda, para que, cando chegue á súa casa ou á súa contorna familiar e de amizades, comparta o aprendido e espértese maior interese por aprender sobre a materia.
"É moi importante dar a coñecer cousas que pasan desapercibidas diariamente e iso é unha forma de derrubar barreiras. Empezar cos rapaces é prantar unha semente, empezar a sementar para que eles tamén saiban", explica Raquel González, que nos primeiros meses da pandemia montou xunto con varios intérpretes profesionais 'En Lingua de Signos' precisamente con ese obxectivo de acabar con barreiras existentes e tamén para responder a unha necesidade xurdida por mor da crise sanitaria, na que moitas asociacións que facilitan intérpretes pecharon, pero "as persoas xordas seguían tendo esa necesidade".
En xeral, Raquel constata que hai "un grande descoñecemento" sobre a realidade das persoas xordas e o alumnado de 2B do IES Illa de Tambo recoñeceuno, pero reaccionou expondo preguntas para acabar con el. Expuxo a Claudia dúbidas sorprendentes como en que lingua pensa ou soña, como fai para espertar pola mañá se non escoita o espertador ou como fai para pedir cita para ir ao salón de peiteado.
A nova trasladoulles, coa interpretación de Raquel, que, como todos, pensa na súa lingua, a lingua de signos; ten un espertador e un timbre adaptados con luz; e, para pedir cita en servizos que non funcionen por correo electrónico ou Whatsapp, recorre á mediación dunha central existente en Madrid á que escribe o que necesita e tramítallo por teléfono.
A curiosidade dos menores foi insaciable e quixeron saber tamén como se comunica unha persoa xorda e cega -con lingua de signos apoiada, explicáronlles- ou se podía conducir -si, claro-. Ademais, tiveron oportunidade de coñecer a realidade dunha moza como Claudia que, a pesar de ter tan só 37 anos, viviu unha realidade moi diferente na súa infancia á actual, non tivo intérprete no colexio e non aprendeu lingua de signos ata a adolescencia porque a súa logopeda así llo recomendou aos seus pais.
Os obradoiros, que chegarán a boa parte dos centros educativos de Marín, tamén serven para explicar conceptos como a figura do intérprete, "que moitas veces non se coñece, parece que son familiares que vos acompañan e moitas veces non se coñecen de nada", que estes profesionais sempre van de negro para non desviar a atención da persoa xorda que lles está vendo e que a lingua de signos non é universal, "as linguas reflexan as culturas, as costumes, as tradicións diferentes" e hai en todo o mundo moitas linguas de signos diferentes, entre elas a española.
Ao termo da actividade, Raquel González mostrouse partidaria de que o ensino da lingua de signos sexa obrigatorio no sistema educativo, pois considera "importante" que as persoas xordas "aprendan a súa lingua como nós aprendemos as nosas linguas, o galego e o castelán", pero " xa non só para as persoas xordas, que realmente aprenden lingua de signos por inmersión lingüística, por contacto con outras persoas xordas", senón para a poboación en xeral. Así, por exemplo, lembra que o intérprete non só necesítao a persoa xorda, senón tamén a oínte, "necesitámolo todos".
Esa realidade das persoas xordas que coñece o alumnado ten, ademais, máis barreiras, desde a pandemia da covid-19, pois as máscaras obrigatorias son unha " barreira comunicativa" que implica que "volvemos a tempos de atrás, á incomunicación", pois se fai imposible, por exemplo, a lectura labial.
Fronte a esta realidade aínda máis complicada, considera que é necesaria máis implicación para reducir barreiras e que, á hora de tomar decisións para eliminalas, non se primen exclusivamente os interese económicos que implican que as asociacións dependan de subvencións que, cando se acaban, deixan sen intérpretes a persoas xordas que os precisan no seu día a día, para tarefas tan cotiás como acudir ao médico.
"Cando se fai unha adaptación de barreiras arquitectónicas, non se pensa en cantas persoas en cadeiras de rodas van pasar por aquí, hai que facelo e xa está, pero a xordeira é unha incapacidade invisible", sinala González. Comparten a súa opinión algúns dos alumnos, como Raquel, de 2 B, que cre que xeneralizando a lingua de signos na educación obrigatoria "así podes comunicarte con todo o mundo". Gabriel, compañeiro de clase, cre que é importante, sobre todo, para os centros educativos nos que hai persoas xordas.