Pedro De Lorenzo y Macías
Lembranzas dun pobo esquecido. Capítulo quinto
A CASA de Lola A Tola está na aba do Castrove; ten un corral grande e ben feito: hai galiñeiro, carro, aperos de labranza, gando, coellos, o lagar e outras moitas cousas.
Debaixo están ás cates e a ADEGA; a planta da arriba está composta por unha gran lareira, con forno e todo; hai varias artesas e ó redor do lume hai bancos de pedra, onde cóntase as lendas e espanta a friaxe no inverno.
O carto de xantar é espacioso, cómodo e sinxelo; a mesa está feita de piñeiro, tamén os bancos. Sempre hai viño e pan enriba dela, para os que fan camiño, costume dos gandeiros.
Cada cuarto tiña a súa palangana para o aseo; o baño era un buraco común, que estaba nun cuarto pequeño, enrriba das cortes.
A Tola é unha muller corpuda, forte; nunca quixo casar e esqueceuse dos homes. Quedou soa de pequena. Está cargando o carro de abono para as eiras. Luisón, o pobriño, dálle de xantar ás pitas, ó porco.
- Loliña, fermosa, cóntame algo sobre o meu pai.
- Luisón, sempre vés co mesmo. Non che sei nada .Candovos recollín a ti e a tua nai na miña casa, ela non quixo falarme nada diso.
- A mín, tampouco. E o Penicho no quere falar diso.
- O teu poldro está nervoso; colleo e vaite a levar o xantar a tua nai que está no outeiro, sachando a leira. E Despois sobe a ver si xa pariron as nosas bestas.
- Dáme un biquiño, Loliña fermosa.
- Non sexas feiticeiro, gandul. ¡Vaite!.
Luisón xa está trotando co seu poldro; os dous son mozos e tolos: brincan, trotan, arman alborozo. Eche así a mocidade. A xente sorrí leda, xa que ledo é o Luisón; xa hai envexa nos outros rapaces.
No Outeiro está unha muller loura, ben feita, de ollos de ceo; o seu mirar é sereo, de verde triste; o seu sonriso sinxelo, natural, garimoso; ten un tipiño fino, esbelto, equilibrado. E unha muller ben fermosa e bella.
- ¡¡Paloma, Paloma!!
- ¿Qué queres, fillo? Deixa de brincar no cabalo.
- Imos a xantar. Mira, naiciña, aquí a carón deste castiñeiro. Fálame do meu pai.
- Fillo, non me atorulles. Algún día alguén cho contará. Eu prometín calar en silencio.
- ¿Cómo é?
- Coma ti.
Xa o poldro tiña ganas de xoldra, achegouse a Luisón e levantouno cos seus dentes. Luisón deulle un bico e montou.
- Fillo, ten cuidado non monte; ven presto e vaite amodiño.
Non escoitaron, parecían foguetes. Bérranlle todos, mais eles brincan muros, soben corredoiras. Férbenlle o sangue, o sangue nobre, limpa, nova, loitador.
O mar está doente e exhala fumes oscuros, tétricos, ían cubrindo o val, os montes, o ceo. A xente xa voltou as seus lares, o gando nas cortes, os animais xa fartos, as vacas xa muxidas. Xúntanse todos cara ó lume. Lola a Tola préstase ós cuidados.
- Fai mal tempo. A néboa é espesa e traidora. Vou a encender o candil e poñe-lo fora, por se alguén se perde.
- Lola, ¿Estivo con vostede Luisón?
- Non. Ese lacazán estará con Penicho, maquinado trouladas.
De súpeto rincha o poldro, dando couces moi nervioso; viña só. Paloma miróuno ós ollos e entendeu. Saltau enriba del e correu en busca de Penicho. A Tola non perdeu a calma e empezou a dar o sinal, cos seus aturuxos, berros, asubios. Todos marcharon cara Penicho.
Paloma entrou aflixida e botouse nos brazos do Penicho; el bícaa con agarimo e tranquiliza.
- O meu fillo, o meu fillo.
Penicho examina o poldro e lé nos seus ollos; a pata traseira tiña sangue e unha dentada.
Abre o arcón e colle a súa escopeta, o seu coitelo, e unhas machadas celtas, as machadas dos fillos do lume. Xa chegaron todos.
- Ben. Imos ó CASTROVE. Temos que rodear todo o monte. Os fillos de Maruxa subirán pola parte esquerda; O Roxo pola parte da Escusa, O Recho irá a corón do Campañó. Avisade a tódolos Gandeiros. Temos que cercar e dar morte a tódolos cans asesinos.
- Penicho, (di o Matarife), a néboa é espesa e no se ve.
- Os cabalos levaranvos ós vosos sitios. Levade antorchas, candils. Non matedes os lobos, eles non fixeron ningún mal. Cando emita o meu pitido, é que Luisón está a salvo. Entón empezade a matanza, non deixedes ningún can maldito vivo.
Xa Penicho esta no cume e néboa íalle contando troulas e creando fantasmas horrendos: os fillos da noite estaban ó axexo. Todo está nun mudo silencio, de cruel soidade.
Faise un claro, e ela estaba alí, cos seus lobiños, traquilos e serenos. Penicho míralle ós ollos e ela sonríu. Coa súa man sinalou a cova, a cova dos gandeiros. O vento viña de cara el e oleu ós cans.
Luisón fixera unha lume grande na entrada da cova; o seu coutelo atávao a un pao forte e largo, tiñao no fogo. Atacan os cans e el móstralles o coutelo vermello e enrabiado: os cans retroceden, séntanxe e agardan. Saben que pronto o sono apoderarase do rapaz.
Luisón pensa na súa naiciña, na Tola e no seu Penicho; séntese só e triste, máis no pecha os ollos nin se fía dos cans: el é fillo da luz, do lume; e fillo da frescura, da natureza, da súa raza. É gandeiro.
Sorde Penicho frío e calculador, os seus ollos votaban enoxo, fereza. A coitelazos e coa machada empezou a matar cans; estes xuntáronse e ían atacarlle, mais a Loba e os seus fillos espantáronos.
Xa Luisón baixa o Monte cinguido a Penicho. Este pita e da a orde de “matar ós cans”.
- Penicho, estos cans están tolos e matan por matar. Ian atacar unha besta e eu co pao boiteime a galope cara eles. Espánteinos, e cando pola cova atacáronme e caín do cabalo; metínme na cova e fixe fogo como me aprenderas. Mandei ó poldro na tua búsqueda.
- Os cans hainos que querer e coidar. Se alguén non pode,debe sacrifícalos. Os da cidade collen cans e cando cánsanse, bótanos ó monte e estos alóbanse, sendo un gran perigo.
Xa amencía e a néboa foxe. Empezaron tiros, berros, e ese día morreron moitos cans; e as bestas, os animais do bosque, os homes quedaron tranquilos. (Segue)
Pedro de Lorenzo y Macías.
Ensayo registrado con las fotografías.