Carlos Regojo Solla
Os Sementachatolas
Abrolla esta historia vinte anos antes do inicio oficial que rematou co descubrimento marabilloso e celebración da primeira Festa do Galo de Curral, na bendita terra de Vila de Cruces, o que, a día de hoxe, sitúa este comentario a case que medio século no alén. Dito deste xeito, se mo permitides, este traballo engade ventos de grandeza histórica ao acontecido e, se me facedes xurar, diríavos que, para min, tal cousa acaeceu hai dous días, ou dous días e medio, coma moito.
Os feitos acontecen na parroquia onde din naceu a lapidaria: "se me das un pau, douche un peso; máis, se é de carballo, douche vinte reais", que non é outra que a parroquia de Carbia, á que, hai anos, lle "roubaron" a sede do Concello. Dito sexa coma referencia para coñecer o terreo que andamos pisar.
Tes que baixar da Vila, (a de Cruces, claro), que é desa da que estou falar), cara Santiago e, a pouco, pretiño do primeiro bar que amosa, á man dereita, camiño de Piloño e Merza, intuíndo xa, - aínda non se vexa-, a Catedral da capital desta nosa terra galega na que os pensamentos choven orballados, fican nos montes e deixan fungos alucinóxenos para entendidos en bruxería e cociñeiros varios. Pois ben, se andas listo, a pouco, coma dicía, xa ficas na Carbia da Vila referida, onde entre xaneiro e xuño -do que eu podo dar fe- as xeadas van dando paso ás plantacións de centeo dourado polas que disimulan as paspallás, camiñando agochadas, facéndose notar polo "choup, choup, choup" do seu cantar namorado, en tanto que o vento, suave, ondeaba a mar das espigas procurando una mesta nube leitosa de pole que sabía xa, en cru, ao pan quentiño do forno do Antonio, quen logo, en privado, acompañábao coas troitas, riquísimas, collidas no Arnego con moita arte. Troitas grandes, medianas e máis cativas, algunhas das cales o Antonio levaba a casa da Xulia - a miña patroa, que era quen rexentaba o bar tenda e pousada (que xa citei) onde paraba eu pola semana- E é que, a patroa sabía ca min aquelas troitiñas- sobre todo as de talla mediana- prestaban unha barbaridade e, amais, estaba farta porque eu viraba malas caras cando me servía, no xantar do mediodía, sempre as mesmas patacas cocidas con calquera outra cousa, aínda que compensaba na cea, aló polas nove cando, ás veces, poñía quentar no ferro da enorme cociña de leña una manchea de riquísimo touciño que sacaba da artesa, desalgábaa así por riba cun cóitelo que metía medo e esperaba que a freba fora soltando a graxa e un recendo marabilloso, e, alí, naquela quentura, no inverno, ceabamos boa parte da parroquia, coma xenios, xogando ao dominó no mármore da banca, bebendo un viño tamén quente que te deixaba nunha modorra durminte da cal Xulia che iluminaba cando a cousa levaba trazas de pasar da media noite.
-A ver, ho -dicía a patroa- xa van sendo horas. Mañá, ás nove, o sr. maestro ten que por escola -remataba, botándome a min toda a culpa, - e quero ver de matar aínda un galo por ver se lle gusta ó sr. maestro.
Tódolos catro de mes a vida na Carbia adquiría sentimento festivo e, pese fora día laborábel, a aldea pechaba coma se fora domingo e tiraba cara a súa pequena capital a render tributo á feira que se celebraba na Vila das Cruces. Os carbienses pasaban na Vila toda a mañá e regresaban logo de mercar, picar algo e, algún que outro, tomar unha cana branca moi rica que se facía pola bisbarra. O regreso no bus era estrondoso e de moito perigo porque os homes movían os caxatos con paixón e conviña ter en conta tres cousas: que viñan da feira, o bus de Cachafeiro volvía ateigado de xente tiña as súas limitacións espaciais, e os paus eran (non podía ser menos) do mellor carballo da Galiza.
O bus de Cachafeiro tamén andaba nas rutas entre Soutelo e Lalín cruzando os itinerarios do Industrial e Cuíña. Vamos, que se o pensabas un pouco, dende o Candán e arredores tiñas moito mundo coñecido ou, cando menos, o mellor mundo do mundo, aínda que ningunha destas empresas de transporte de viaxeiros chegara "nuncaxamáis" á aldea perdida das Encrobras, razón pola cal esta morreu para sempre e alí fica descarnada.
Ao chegaren de novo a aldea dábame non sei que de ter pechada a escola todo o día e abríaa un pouco. Preguntábame por entón, se en Pontevedra saberían que a escola pechaba todo o día una vez ao mes por mor de ir á feira da Vila, máis eu daba por suposto que si, e non pensei nunca en informar ao respecto, porque mandar o que se di mandar, neste censo, mandaban os carbienses, e eu fixen sempre o que vin facer, sobre todo en Carbia.
Coma dixen,os días da feira, ao viren pola tarde abría a escola, arranxábaa un pouco e colocaba algún material adquirido na Vila. Nesta faena estaba nunha daquelas veces cando alguén petou na porta, aberta. Tratábase de don Emilio, o cura da parroquia cuxa igrexa e casa reitoral andan veciñas coa escola.
-Ola, sr. Maestro, ¿coma van eses semenchatolas? -saúda don Emilio.
Facía tempo que mo explicara Manuel, un neno dos maiores (que se atopa na foto tras de min) que me axudaba na clase. Eramos preto de corenta rapaces, e outras tantas rapazas, cando menos, no aula de Maricarmen (raios, estoume decatando que moitísimas colegas chámanse Maricarmen, pero é normal tendo coma temos tanta mar polos arredores). A niña compañeira e máis eu tiñamos a rapazada separada dicían as autoridades porque había un virus moi perigoso e podían contaxiase duns as outras e viceversa. O caso era que dado o volume e idades de nenos e nenas o mestre/a sempre recorría á axuda dalgún dos maiores naquelas unitarias perdidas no interior. Manuel era un rapaz moi listo e responsable que me sacou algunha vez de problemas lingüísticos traducíndome ó galego tan naturaliño e meloso dos nenos, coma por exemplo aquela vez cando un dos cativos duns seis anos veu a min chorando dicindo que outro neno lle faltara:
- Sr, Maestro - choraba – fulaniño, alcumoume.
Aquela palabra era nova para min e coma vía que non daba comprendido, Manuel, atento, explicoume en castelán o significado, o que me permitiu poñer solución ao conflito. Pois ben, Manuel tamén me explicara o significado de sementachatolas. Resulta que cando o sr. cura, co cal eu xogaba ao dominó, chamaba así aos rapaces era porque os nenos usaban zocas coma calzado e para non gastar a madeira solar, cravaban chatolas na mesma o que, ao camiñar po las corredoiras, as chatolas ían caendo entre os croios e as laxes de pedra, algo así coma lles ocorre as ferraduras dos cabalos, salvando as distancias.
Pouco despois, a E.X.B. coas súas concentracións abraiantes foise apropiando desta escoliñas únicas cheas de encanto e de xente coma non volvín atopar outra, que os xoves traíanche os ovos, chourizos, una botelliña de viño que outra, un pouquiño de raxo…
-É un cariño, sr maestro, mañá llo leva á muller cando vaia á súa casa.
A niña relación con esta terra non rematou aí. Anos despois, exercendo en Santa Cruz de Rivadulla ( Vedra), fixemos una saída a Vila de Cruces coincidindo coa inauguración de famosa festa do Galo de Curral. Esta vez trouxen un par de insignias, (pezas históricas que aínda conservo) de poñer no burato orfo da solapa da chaqueta, representando un precioso galo colorido, emblema da festa que me regalou o daquela concelleiro de cultura, un mozo aberto e ledo que vivía con ilusión e moito entusiasmo o seu papel coma político, e a fe que o fixo ben.
Un recordo para todos os inesquecibles que son todos: aqueles, rapaces, país e nais, a miña patroa que devecía por atenderme, a niña compañeira Maricarme á cal, dito sexa ao paso, rendéronlle una merecida homenaxe anos despois, ao sr. Cura…
¡¡Que tempiños aqueles, meu ben, que tempiños!!, cando aínda cantaba o cuco, e as paspallás cantaban chup chup chup en fatos da tres. Probade a facelo: chup, chup chup/chup, chup chup/…