Juan José Esperón
O mal das lombrices (Cerponzóns, 1000 anos de historia)
AS LOMBRICES SÁCANSEN CON UNTO….
Cuchillo que cortas o pan
que cortas todo canto che dán,
corta tamén as lombrices
menos a da fariña.
Un Padrenuestro y un Avemaría.
O ter máis de mil anos de historia fai que unha parroquia como a nosa teña un patrimonio cultural inmenso, entre este patrimonio está o da medicina tradicional, Jorge Romani Gabriel comenta nun dos seus artigos que a pervivencia do mundo máxico na Galicia rural hai que buscala nunha cultura popular moi viva, que interrumpiu a súa cadea de transmisión oral fai tan sóo uns 50 anos. No pouso de devandito corpus cultural , di Romani, o substrato céltico ou prerromano, modulado a través dos séculos pola cultura grecorromana, o cristianismo, e as viaxes de ida e volta a América, é de onde absorbe elementos da medicina tradicional precolombina.
A enfermidade das lombrices coñécese na Medicina co nome de Ascaris Lumbricoides, un tipo de gusano de cor abrancuxado e que produce cólicos e diarreas, separadamente doutros trastornos, sobre todo nos nenos ( ás veces producida por beber unha excesiva cantidade de leite ), e onde se precisaba para curar dun ritual sinxelo, con todo si as lombrices eran de cor negro o mal era xa dun carácter máxico e diferente, había que tomar outras medidas.
Como noutras enfermidades, o nome que se lle dá á enfermidade varía dependendo do lugar, así por exemplo, en MOS coñécense as Lombrices como BICHIÑAS ou LOMBRIGAS, no Concello de Cotobade denomínanse LUMBRICES, en Marcón pronúncianse de dúas formas : LUMBRIGAS e tamén LUMBRIGUEIRO…..etc.etc.
De sempre dicíase que ao nacer un, xa vén coas Lombrices no seu interior, tamén había quen dicía que unha mala mirada era a causante de que entrasen no corpo dun.
Para curarse das Lombrices hai unha serie de procedementos, segundo o lugar procédese de diferente forma, pero sempre teñen algunha cousa en común. Nalgúns sitios consistía a curación en "cortar" "bendicir" "desconxurar"….afacíase a realizar cruces desde o peito ata a barriga, e tamén se realizaban as cruces nas palmas das mans e nos pés, cada vez que se procedía a esta curación ía acompañada de oracións.
Os utensilios que se usaban eran variados, desde obxectos, como rosarios, coitelos, moedas, cacharros, panos….como tamén substancias e líquidos, entre estes estaban o azucre, azafrán, aceite, auga, mel….e tamén unto.
Sempre que se procedía á curación mencionábase nas oracións a algún Santo, na nosa parroquia era costume de mencionar a San Antonio, Santo que é de gran devoción desde fai muitisimos anos. Esta curación realizábase durante nove días, e adoitaba realizarse á noitiña.
En Cerponzons tivemos unha veciña que era especialista na curación das Lombrices, ela usaba separadamente das oracións, o unto. Era veciña do lugar de A BALEA.
Adoitaba coller un anaco de unto e íallo pasando ao enfermo, comenzaba polo peito e aos poucos íao baixando ata a barriga.
Tamén tiña costume de facerlle a señal da cruz co unto na boca do enfermo, para que non lle entraran as Lombrices por ela.
Logo da oración de costume realizaba varias pasadas co unto, dependendo da cantidade de Lombrices que tivese ( pois sabía cantas tiña), ía dicindo :
DE NOVE QUEDADES OITO,
DE OITO QUEDADES SETE,
DE SETE QUEDADES SEIS,
DE SEIS QUEDADES CINCO,
DE CINCO QUEDADES CATRO,
DE CATRO QUEDADES TRES,
DE TRES QUEDADES DUAS,
DE DUAS QUEDADES UNHA.
E ESTA É PARA A VIRXE MARÍA
Este remedio había que repetilo durante nove días consecutivos.
Despois de facer unha pequena investigación en artigos e libros relacionados coa Medicina Popular, a curación das Lombrices tiña moitas similitudes nas parroquias pontevedresas, en cada unha delas utilizábanse diferentes obxectos para a eliminación do mal, pero había moita afinidade no momento de que se utilizaban ensalmos.
Os ensalmos repetíanse nove veces e a continuación era cando se nomeaba ao enfermo, e íase dicindo nove, oito, sete, coas súas oracións, e así ata unha.
O curioso era que ao ir baixando o número era coma se as lombrices fosen desaparecendo, así mo comenta un neto desta veciña da BALEA.
Tamén se facía referencia á hora da desaparición das lombrices, que ao ir desaparecendo todas respectábase a última, esta era a coñecida como " solitaria", a cal era a que non deixaba renacer ás demais lombrigas, a esta " solitaria" denominábaselle de distintas maneiras : mestra, a dá Fariña….
Ao cabo dos anos foise descubrindo que está " solitaria" non era para nada beneficiosa, ao contrario, os seus efectos eran quizais máis prexudiciais que as demais lombrices.
Si esta curación realizábaselle a un neno, ao finalizar de contar dabanlle a beber ao seguinte día augardente, isto era costume por exemplo no barrio da Moureira, en Pontevedra, moi preto da nosa parroquia, por conseguinte, non sería de estrañar que a nosa veciña tamén tivese esta opción para finalizar a curación…..