Este 2017 está a ser un ano moi seco, con moi poucas choivas acumuladas. Vivímolo en outubro, coa vaga de incendios forestais, á que contribuíu unha mala xestión do monte. E vivímolo agora, xa en decembro, cos encoros secos. Isto ten un lado bo: ver o patrimonio que quedou asolagado baixo as augas dos embalses.
De pequeno lembro ir acampar ao encoro de Portodemouros, no río Ulla, e cruzar na barca co coche indo desde a beira de Vila de Cruces á de Santiso, onde montabamos a tenda. E en ocasións víanse restos de casas. A primeira vez que visitei Portomarín, de cativo, sorprendeume cando me dixeron que a igrexa fora reconstruída pedra a pedra. En xuño de 2011 fun visitar o castro Candaz, no concello de Chantada, aproveitando que baixaran as augas do encoro de Belesar. En xaneiro deste mesmo ano visitei no encoro de Lindoso, no río Limia, os restos da aldea de Aceredo. Augas arriba, no encoro das Conchas, están os restos do campamento romano de Aquis Quequennis.
É tendencia xeral pensar que a maioría dos encoros da península foron construídos durante o franquismo. É certo, pero cómpre distinguir. Moitos deles xa foran planificados con anterioridade, como o de Barrios de Luna, na provincia de León, que se inaugurou en 1956. Foi construído para dar servizo a unhas 50.000 hectáreas de regadío. A central hidroeléctrica máis antiga da península é o embalse del Molinar, no río Júcar, unha visita impresionante. O que si é certo é que o réxime franquista outorgou de forma caciquil concesións de encoros para aproveitamento hidroeléctrico. Pero hoxe vou falar dun embalse construído para dar servizo de auga potable á cidade de Vigo, o encoro de Eiras.
En 1960 creárase o encoro de Zamáns, pero o aumento da poboación urbana en Vigo, que en 1970 xa tiña case 200.000 habitantes, fixo precisa a construción doutra presa. O encoro de Eiras recolle as augas do río Oitavén e de varios dos seus afluentes, como o rego das Arrouzas, o regato Cambichas, o río Barragán, o río de San Benito, o regueiro de Caseirto, o rego de Porto, a Barranqueira de Basteiras ou o rego do Torno. O río Parada desauga no Oitavén pouco máis arriba do encoro, polo que tamén as súas augas regan o encoro. As augas están en territorios dos concellos de Ponte Caldelas (parroquias de Castro Barbudo e Anceu) e Fornelos de Montes (parroquias de Calvos, Oitavén e Fornelos).
Vin que o encoro levaba pouca auga, pois comezaba a falarse por entón do bombeo de auga desde o Verdugo. Decidín achegarme ata aló. Subín por Ponte Caldelas, polo tramo da vella estrada C-531 que desde Xinzo de Limia ía até Vilagarcía de Arousa. Metinme entón cara a Barbudo pasando por Rebordelo. Por alí apreciábase xa a desfeita que acontecera mes e medio antes. Veleno de eucaliptos.
Pasei pola propia presa do encoro, e pola aldea de Cima de Vila. Abeirei o coche na PO-250, a estrada que vai de Fornelos a Redondela, xunto a un tramo vello que baixaba a unha ponte. Nesa zona, a parte máis alta do encoro, apreciábase máis o desnivel. Alí comezaba a aventura.
Puxen as botas e o pantalón de chándal, pois sabía que ás veces hai que meterse nas lameiras para ter bo ángulo para as fotos. Tal foi. Alí estaba a ponte que unía a aldea de Oitavén coa parroquia de Calvos, sobre o río Barragán. Nada máis buscar o arco da ponte, chof, chof. A terra engana. Pero a foto quedou chula. Hai debate sobre a datación da ponte. Eu avogo porque é medieval. En Galicia, pese a que se lle dá ese nome a moitas outras, só se conservan dúas pontes xenuinamente romanas: a de Bibei e a ponte Freixo, en Cartelle. O resto foron reformadas.
Seguín andando cara ao norte pola península que queda no medio do encoro. Primeiro por un camiño, despois pola ladeira que xeralmente está cuberta por auga, e puiden acceder ao que normalmente é un illote aillado, cunha carballeira pequeniña pero xeitosa. Conforme puiden ver nas fotografías aéreas de 1957, vin que aínda hai outra ponte asolagada, a que sobre o río Oitavén levaba a Barbudo e Anceu. Regresei polo oeste, por onde estaba a aldea de Eiras, que dá nome ao encoro. Como o propio nome indica era un territorio ben aproveitado, onde se conservan grandes muros divisorios entre as leiras. Como o camiño xa non está practicable, houben meterme entre fentos, toxos, xestas e silveiras. Sentinme xabarín, gozando do silencio roto polos meus pasos.
Atravesei a aldea de Oitavén e vin dous tramos vellos da PO-250. Mágoa que unha das pontes vellas a derrubasen para construír o viaduto actual. Ao seu pé consérvanse os muros dun muíño, xa con moito lodo dentro. E seguindo o tramo vello hai unha pontella sobre o Cambichas, que adoita estar cuberta pola auga.
Como a excursión abrira o apetito fun xantar a Fornelos. Fun a casa Nagarola, a carón da igrexa. Alí estivera tomando café en abril, nun domingo de resaca en que se lle entregara o premio de poesía Lueiro Rey a Isaac Xubín, con actuación incluída do Leo facendo versións de Kortatu e Joy Division. Había menú do día, e non foi nada mal. Escollín un revolto con champiñóns saborosos e queixiño de tetilla, e de segundo tenreira guisada con macarróns. E de sobremesa un xeado de chocolate branco con queixo de tetilla. Vouvos confesar unha guarrada. Cando vou de paseo polo monte gústame xantar sen lavar antes as mans, e sentir o olor a mestura de terra, árbores, fentos e bravío. Estas cousas danme vida.
