É o Nadal unha festa pagá? Reflexión a partir da historia comparada das relixións

17 de diciembre 2023
Actualizada: 18 de junio 2024

O 25 de decembro non naceu ningún Masiaj (Mesías), pero sí queda claro que nesa data, na antiga Roma tiñan lugar unha serie de celebracións pagás que logo, tardíamente, foron cristianizadas. A nosas celebracións navideñas, non terían unha orixe na celebración do nacemento dun Masiaji>, senón nos cultos agrarios que celebraban o solsticio de inverno

En febreiro do 2018 impartira unha conferencia no Museo de Cambre, a temática da mesma era a festa do Nadal á luz da historia comparada das relixións. Quen me coñece, sabe que a historia das relixións é o principal punto das miñas investigacións coma investigador. Xa que se achegan esas datas, quero facer un pequeno resumo daquela conferencia. Trátase de reflexións duns historiador, non dun crente en fe algunha, non quero conflictos desa clase

O 25 de decembro non naceu ningún Masiaj (Mesías), pero sí queda claro que nesa data, na antiga Roma tiñan lugar unha serie de celebracións pagás que logo, tardíamente, foron cristianizadas. A nosas celebracións navideñas, non terían unha orixe na celebración do nacemento dun Masiaj, senón nos cultos agrarios que celebraban o solsticio de inverno, o fin do período progresivo oscurecemento dos días e o regreso da luz (renacer).

En Roma celebrábanse as Saturnalia durante sete días entre o 17 e o 23 de decembro, unha vez finalizados os traballos do campo e trala conclusión da sembra. Nesas Saturnalia, as casas eran decoradas con prantas e se acendían velas, os amigos e familiares facíanse agasallos e eran días de bulliciosas diversións, banquetes e intercambio de presentes. A alguén lle soa toda iso?. Durante estas festas había unha inversión de valores e os escravos comportábanse como amos.

A fixación do día 25 de decembro non estivo presente dende o principio polas comunidades cristiás, e antes de fixarse tal día, o serían o 6 de xaneiro, o 25 de marzo, 28 de marzo, 19 de abril, e 20 de maio antes de fixarse o 25 de decembro. O apoloxista Arnobio (255-327), ríase dos intentos dos pagáns por fixa-la data de nacemento dos seus deuses, pero os cristiáns farían o mesmo como di Clemente de Alexandría (150-215/17).

O 25 de decembro como día do natalicio de Xesús, é recoñecido tardíamente no primeiro cuarto do século IV, pero xa fora proposto anteriormente a inicios do século III por Hipólito (c.1710-c.236), momento no cal Clemente de Alexandría (150-215/17) aínda pensaba que o natalicio tería lugar no 19 de abril. En canto á elección da hora, ten un carácter simbólico, xa que a noite é o momento propicio para a revelación dos misterios.

Pero nesas datas, non so tería lugar as Saturnalia, na noite entre o 24 ó 25 de decembro, celebrábase o despertar do fenicio Melkart. A partir de Aureliano (emperador entre o 270 e o 275), cara o 274 elévase o culto solar do Sol Victorioso a deus protector, establecéndose a festividade do Dies Natalis Solis Invictino 25 de decembro. No século IV decídese concretar esta última data o coincidir co das Mitraicas (Mitra nacera o 25 de decembro) debido o éxito da relixión do Sol Invictus e despois da súa identificación con Xesús, sobre todo A partir do papa Liberio (s.IV) apoiado por Constancio II (337-361). No Liber pontificalis habería unha mención de que o Nadal iniciaríase en Roma entre o 127 e o 136 polo papa Telesforo (papa entre o 125 e o 137), pero a primera celebración do 25 de decembro da cal hai constancia atópase na Depositio martyrum filocaliana do 354.

Concretando, a elección do 25 de decembro non se produce ata o século IV, entre o 352-366 polo papa Liberio (352-366), de este xeito cristianízase o extendido culto ó Sol Invictus. Se os primeiros cristiáns, e o mesmo Xesús, celebraban algunha festa por estas datas, sería Hanukkah, tendemos a esquecer que os apóstoles e os propio Xesús eran xudeus.