Antonio Lucas: "Galicia é o sitio onde o meu libro pódese decodificar mellor, porque sabedes o que se vive no mar"
A Antonio Lucas (Madrid, 1975) o de ser escritor e xornalista vénlle (case) desde o berce. Sendo aínda moi pequeno, xa acompañaba ao seu pai aos faladoiros do Café Xixón e con apenas quince anos montou unha emisora de radio cuns amigos. Pero, sobre todo, é poeta.
Coñecido polos seus poemarios e polas súas reportaxes no xornal El Mundo, Buena mar (Alfaguara, 2021) é a súa primeira novela, que presentou este xoves na Librería Cronopios de Pontevedra. Para escribila subíu a un barco galego dos que faenan nas terribles augas do caladoiro de Gran Sol, un dos máis perigosos do mundo.
Quería descubrir a realidade deses mariñeiros que pasan a súa existencia en alta mar: illados durante meses, invisibles para case todos, implacables na súa aventura. Pero esta travesía cara ao descoñecido supuxo para el unha viaxe interior do que, dous anos despois, segue aprendendo.
Que foi o que che levou a escribir esta historia e a embarcarte nesta aventura?
Foi todo moi accidental. Non estaba nada previsto. Eu coñecía o Gran Sol por aquela novela de Ignacio Aldecoa que me sobrecolleu cando tiña 20 anos. Como a todos os rapaces cando len algo que lles impacta, quedóuseme na memoria poder facer esa xesta. Pasou o tempo e un bo amigo, o xornalista Manuel Villanueva, foi parte importante nesta historia.
Contoume que o seu pai fora mariñeiro en Gran Sol e que o seu irmán falecera na súa primeira marea. Entre licor café, que é unha bebida moi galega, prometinlle que eu faría esa viaxe. El non quería que o fixese. Era un perigo tremendo, dicíame. Sete meses despois, estaba en Irlanda embarcando nun arrastreiro galego para facer unha marea de 21 días.
E cando chegas a ese barco, que sentes? Medo, respecto, curiosidade…?
Cheguei con inquietude e con certa vertixe. Non sabía moi ben que era o Gran Sol nin co que me ía a enfrontar. E o que mellor fixen foi non saber, porque se o chego a saber non iría. Pero unha vez alí, non había marcha atrás. Atopei nos mariñeiros galegos o mellor quilate do humano, unha nobreza, unha honestidade e unha lealdade como xamais vira.
Foron os meus pais, os meus irmáns, os meus amigos, a miña balsa de regreso a porto... Xente moi fermosa que nunca se adornan coas súas queixas, o seu propio penar ou a súa fatiga, a pesar de que o Gran Sol é o mar máis infame do mundo. Todo iso entusiasmoume e a novela é a gratitude que lles debo a eles e que Galicia lles debe aos mariñeiros do Gran Sol.
"Atopei nos mariñeiros galegos o mellor quilate do humano, unha nobreza, unha honestidade e unha lealdade como xamais vira"
Ademais, fas un retrato cheo de crueza e afastado do romanticismo co que, en moitas ocasións, os escritores aproxímanse ás historias marítimas.
É que eles non senten heroes. Ese mar aos heroes e aos poetas románticos convérteos en náufragos. A historia destes mariñeiros é a historia dun oficio. Non son viaxeiros nin aventureiros. Son sobreviventes. Non teñen outra alternativa de subsistencia que tentar burlar as condicións feroces dese mar. Alí non hai romanticismo, o que hai é humanidade.
Chegan a establecer unha relación tóxica co mar, non?
Non poden e non saben afastarse. Desconectáronse de terra, pero a súa relación co mar é tamén moi complexa. Ódiano pero convértese nunha adicción para eles. Están no mar sabendo que a súa vida é aquilo que o mar non lles quixo arrincar aínda. O Gran Sol é un mar ingrato. Non quere inquilinos e non dá segundas oportunidades.
Senten unha descompensación anímica moi forte porque necesitan do mar pero a súa relación con el é extremadamente arriscada cando non violenta. E o mar non entende de códigos. O que manteñen é un respecto absoluto polo mar. Humíllaos todos os días pero non claudican ante el. Chegan a terra e o seu afán é volver. Non teñen alma de heroes nin de náufragos.
Pero si teñen a morte moi presente...
Como pasa naqueles espazos onde a morte repenica moi forte. Evitan falar dela e non invocar algo que tes tan preto. Pero non tanto por morrer alí, se non polo que deixarían en terra con só un mal golpe de mar. É unha relación coa morte bastante equilibrada e misteriosa. É unha lección para os que somos asustadizos como eu.
Os protagonistas da novela son os mariñeiros, evidentemente, pero no narrador que nos acompaña na súa historia tamén hai certa introspección persoal. É o reflexo da túa viaxe?
Hai cousas do narrador que non son miñas, outras si que as vivín. A historia contáraa en seis reportaxes para El Mundo, pero faltábame a emoción, esa cuestión arterial que non debes envorcar no xornalismo. Aí foi canto entrou a idea da novela, a partir dun tipo que se embarca nun sitio no que as horas pasan inmensamente lentas.
É alguén que pensa que vai mudar de pel coa distancia e co mar. Ao final non sabemos se o fai, pero descobre unha forma moi diferente de vivir e de entender os problemas. Así que si, o narrador permíteme achegarme a algo que foi moi importante. Non hai día na miña vida que non me acorde deles. Para min o mar ten once nomes e once apelidos.
"Non hai día na miña vida que non me acorde deles. Para min o mar ten once nomes e once apelidos"
Que foi o que máis che impactou de toda esta experiencia?
A primeira dificultade é física. Xa cho advirten pero ata que non o sentes non sabes o avultada que é a sensación de agonía. Logo entran outros factores como os cheiros, o ruído, o vento, a choiva oblícua ou o temporal. Pero a verdadeira adaptación depende deles.
Cando chegas es un sospeitoso e un estorbo. Eles son once homes afeitos á mar e a miña única experiencia co mar era dar dúas voltas en lancha. Son eles os que deciden ir facendo unha mínima brasa de fogar coas súas miradas ou os seus silencios, dando pequenos síntomas de complicidade e aceptación. Comigo fixérono extraordinariamente ben.
E presentar este libro en Galicia impón máis? Quizá entre o teu público haxa xente que teña a pais, maridos, irmáns ou fillos embarcados no Gran Sol...
Tómoo cunha sensación de complicidade. Este é o sitio onde o meu libro pódese decodificar mellor, porque sabedes o que se vive no mar. Non hai curiosidade pola historia, hai un testemuño moi vivo que repenica na memoria dos galegos.
Creo que sería oportuno que se xerase en Galicia unha memoria histórica do mar. É o momento, como fixo León cos mineiros. Galicia debe quitarlle o sinal dos invisibles do mar á xente que, durante xeracións, tiveron o oficio máis penoso. Os mariñeiros que teñen maior prestixio en audacia e valentía son os galegos. Hai que dicilo máis.