Pedro J. Peón Estévez
Il était une fois a Saint Sulpice
Con só dezasete anos
e unha pequena maleta,
vel-aí vai Pedropeón
no tren, caminho de Helvetia.
Así comezaba o meu poema "Saint Sulpice" escrito nos primeiros setenta, onde daba conta dun feito dos moitos que vivín na minha etapa suíza, da que gardo saudosas lembranzas.
Unha noite de primeiros de agosto de1968 cheguei á fermosa comarca do Val-de-Travers no cantón de Neuchâtel, na suíza francesa. Vinha de acontecer o maio do 68 pero eu enteréime moito despois. Na Espanha daquela non se falaba diso porque estaba prohibidísimo, e na Suíza daquela tampouco porque, sinxelamente, non lhes interesaba. Cheguei alá tras unha esgotadora viaxe de case dous días en tren.
Naquela terra agardábame o meu benquerido irmán Xosé (Minucho), o meu segundo pai, capitán e guía. Hoxe agárdame no alén tras moita loita e trabalhos. Paga a pena ter un corazón tan grande para unha vida tan curta?
Foi el quen me conseguiu trabalho na súa empresa e, sen pensalo dúas veces, planteime alá camuflado de turista (na "puxante" Espanha franquista non había necesidade de emigrar e, ou tinhas que ires de "turista" ou pagar o imposto revolucionario ós vagos e maleantes do Instituto de Emigración ) E dese xeito fun trabalhar á Verisia SA de Buttes pese vivir a carón do "progreso", do "motor de Pontevedra". Eramos cinco irmáns dunha familia humilde pero para ningún de nós houbo trabalho na celulosa pese a sermos afectados en primeira linha.
Aceptaban testas ocas, católicas e franquistas ou, no melhor dos casos, apolíticas. E, polo visto, nós tinhamos a fea costume de pensar. "Para pensar ya estamos nosotros", díxo una vez, un tanto chispa, un opusdeico xefecilho de persoal (Fernández ou algo así. Non estou seguro) no bar A Terraza.
Pero, ben, imos coa historia antes que se faga noite. De entrada, un pouco de xeografía.
O devandito Val-de-Travers está percorrido polos ríos Areuse (case homónimo da ría galega) e o seu afluente o Buttes. Enfiadas nos seus cursos hai un rosario de preciosas vilas a saber: Buttes, Fleurier, Saint Sulpice, Boverese, Motiers, Travers e Noiraigue. Calquera delas é unha xoia por si mesma. Percorrer toda a comarca é unha opción turística máis que interesante. Comprobar in situ como os suízos miman o medio ambiente é toda unha lección maxistral. E, dalgunha maneira, diso trata este escrito.
Pois foi que pasamos unha vez, (non lembro con que fin) pola vilinha de Saint Sulpice entre lusco e fusco (máis fusco que lusco) e puiden ver a traveso dos vidros do carro, o contorno dunha extranha e escura construcción supostamente abandonada con toradas de pinheiro de arredor de un metro de longo amoreadas a carón dela. Preguntei que era aquilo e respondeume Livo (un companheiro de Brescia) desde o asento dianteiro. O meu irmán conducía o bus, un dos varios Wolkswagen de que dispunha a empresa:
- Éra unha fábrica de "pâte à bois" que tivo que pechar porque o Estado esixiulhe que non desaugara no río outra cousa que non fora auga potable e, como o custe de depuración era inasumible para a empresa, esta tivo que bota-lo peche.
Eu escoitei sen facer comentario pero cavilei no asunto, de cando en cando, ó longo dos últimos cincuenta anos e, agás escribir un poema-crónica, non retomei o tema ate fai pouco valéndome dun deses trebelhos informáticos que para algo tenhen que valer, aparte de facer tolear ó persoal.
A tarefa non foi doada. Todas as minhas consultas remataban contra un muro infranqueable. Era como se aquilo non tivese existido nunca e mesmo cheguei a pensar se non o tería sonhado. Cando estaba a piques de desistir do meu empenho, a resposta abrolhou case de chiripa: en Saint Sulpice, aparte dunha potente cementeira, houbo unha pequena factoría de pasta de celulosa entre 1885 e 1968 (ano en que eu cheguei á CH). Eis a resposta. Sacar conclusións non me foi difícil pois incluso atopei unha gravación da actividade desta pasteira.
Naquelas datas Suíza podía prescindir da súa mini-celulosa e preservar o seu medioambiente pois no Lourizán, do que eu procedía, a celulosa ampliaba a producción e incorporaba unha letal materia prima: o eucalipto. Mentres a pasta de papel se fabrique no terceiro mundo, Suíza manterá as augas do Areuse impolutas onde se pescan máis de 15000 troitas ó ano.
Máis non só se trata de troitas; trátase do dereito cidadán a unhas augas, limpas, un ar puro, uns bosques sans e libres de eucaliptos. Cousas da democracia. Algo que non queren entender os nosos mandaricas que non dubidan em ampliar a sinrazón sesenta anos máis. Iso chámase desprezo á cidadanía e amor ó carto. É dicir: corrupción.
Quen sería o que bautismou a Galiza como "a Suíza espanhola? E por que non chamarlhe a Suíza a Galiza centroeuropea? As comparanzas soen ser odiosas pero é que neste caso, ademáis, son mentira. Alá, os lagos son naturais e atraen moito turismo, mentres que aquí os lagos son de Franco e da condesa de Fenosa e mandaron moita xente á emigración.
E remato coas derradeiras estrofas do poema Saint Sulpice:
Se alguén vai a Suíza,
a ese fermoso país,
que se achegue a Saint Sulpice
por ver se aínda alí están
as ruínas da pasteira
que meten menos espanto
que ese Suplicio Santo
que devora Lourizán.