O xornalista Juan de Sola presenta o seu primeiro libro: "O meu principal compromiso é que a xente sexa escoitada e esperte empatía"
Por Anxo Lourido
Juan de Sola asómase todas as mañás, moi temperán, aos micrófonos de Onda Cero Pontevedra para informar sobre o que sucede na cidade. Este xornalista de 43 anos combina esta vertente local coa presidencia da Asociación Galega de Reporteiros Solidarios (Agareso), un proxecto co que percorreu distintos países coa intención de recoller historias que retraten a crueza dunha realidade doutros pobos que, con frecuencia, son ignorados polos medios de comunicación. Con algunhas desas experiencias, o informador de orixe madrileña publicou agora o seu primeiro libro, La cara más dura de la esperanza, unha obra que inclúe 35 historias que rebordan humanidade e que Juan de Sola obtivo en diferentes escenarios: Latinoamérica, o norte de África ou tamén en Galicia.
Como xurdiu a idea de trasladar estas vivencias a un libro?
O libro é un proxecto que vén de atrás, que vas madurando co paso do tempo. O que pasa é que non sabes como darlle forma. Tes un montón de historias e segues madurando a idea. Vas escribindo outros proxectos e, de súpeto, en cuestión dun mes e medio, resolves a gran dúbida que tes dende hai anos que é como o comezas e como darlle un fío condutor. Convértelo nunha experiencia na que contas como te inmisces neste mundo e a xente á que te encontras en cada proxecto. A medida que se vai enriquecendo o caixón de historias decátaste que tes suficiente material para contar. A pena é descartar. O paso do tempo vaiche dando certos sinais para rendibilizar máis do que as rendibilizaches e tes un compromiso persoal coa xente, que é o máis importante. Cando lle pides unha historia á xente, prométeslle que iso vai ter utilidade.
Son historias nas que, sobre todo, se plasman escenas onde a protagonista é a pobreza.
A pobreza é un concepto moi amplo e etéreo. A súa manifestación é tremendamente lesiva para a dignidade da persoa pero tamén é moi etérea. Os tipos de pobreza van dende o material ao afectivo, psicolóxico, político, democrático, humano... pode haber moitos tipos de pobreza. Humanizando as súas consecuencias é máis doado saber cara a onde vai, que é o que o produce e os danos que provoca nas persoas. O meu principal compromiso é que a xente que sofre estas situacións sexa escoitada, teña un transmisor e logre espertar unha empatía para que, non digo eles porque igual non poden velo, pero as súas futuras xeracións poidan ter unha mellor vida porque deron un paso adiante ao contar a súa historia e denunciar o seu caso.
Pero, cre que publicar estas historias pode chegar a ter algunha consecuencia na vida destas persoas?
No social é un proceso moi longo de espazos de tempo bastante amplos. Non se pode pensar na inmediate. Os cambios sociais precipitados sabemos que nunca xeraron boas experiencias. E isto é igual. Necesitas ter xente que vaia empurrando para poder mellorar algunhas cousas. Ás veces é a peaxe que hai que pasar para poder achandar o camiño que vén despois. Ao mellor o que eu estou a facer agora, recólleno as miñas fillas; recollen un sector xornalístico especializado e moito máis centrado e dignificado, non obstante eu estou nun sector xornalístico que está moi desestruturado. No campo social é algo parecido. Temos unha situación na que hai moitos desequilibrios pero esta xente cando che conta a súa historia, non pensa só nela. Pensa nela e no que o rodea. ÿ pobreza e son situacións reais. O proxecto en si vai dende o exterior ao interior. Das realidades exteriores ás interiores.
Pero La cara más dura de la esperanza non só recolle historias que suceden en países do terceiro mundo, tamén se ofrecen narracións moi próximas.
Si, o libro remata na nosa propia realidade, na rúa máis céntrica de Pontevedra, porque alí hai un caso de pobreza ou de desintegración, de exclusión. O libro péchase con esa última historia que é a única que me atrevín a escribir en galego. Foi publicada, no seu día, nun blog de Galaxia, pedíronma porque lles pareceu interesante. ÿ un idioma que para escribilo ben hai que dominalo moi ben e, ás veces, é arriscado. Podes arriscar nunha pero en trinta historias... Hai moitos grande escritores que en galego o fan mellor ca min. A túa lingua nai é a que é e non te queda máis remedio que cinguirche a iso. Pero quería dar un carácter identitario de onde estás e a cultura á que estás máis agradecido, é un significado a todo iso, un cariño á túa cultura, ao teu país, ao lugar onde resides, á xente que te rodea. E trátase dunha historia moi interesante, moi bonita, moi cotiá.
A muller ten un protagonismo determinante na maioría das historias, era intencionado?
Hai moita presenza da muller porque a muller me xera moita admiración, máis que os homes, que son máis fuxidíos en xeral. Colectivamente, as mulleres sempre están á fronte das cousas. O traballo de resistencia e loxístico sempre o asumen elas. A súa capacidade de sacrificio é o triplo que o dos homes por cuestións familiares, laborais, humanas... ÿ certo que todas as historias que hai son reflectindo a fortaleza das mulleres. Por iso empreguei ese título, porque a muller sempre cre que ao final do corredor está a luz da esperanza. E por iso, hai varias historias que están protagonizadas por mulleres. Interesoume especialmente unha conversación que mantiven cunha rapaza nova nun hospital. Acabábanlle de comunicar que tiña unha enfermidade oportunista que derivou nunha complicación e iso derivou en VIH. A conversación foi moi rica. Expresoume todos os seus medos, as súas incertezas... e contoumo a min, pero podía contarllo a outra persoa, o que necesitaba era un desafogo. Ela, unha muller de veintitantos anos, empezaba a ver como o seu castelo de naipes cae. E esa conversación acaba sendo reflectida con moita lealdade ao medo e sentimentos desa persoa.
Que outras historias o deixaron marcado?
Hai moitas, a peladora de gambas é impoñente, incontestable. A da líder sindical de Marrocos, a da muller de Latinoamerica que consegue as rendas da comuna familiar, se vai estudar economía e volve cos seus coñecementos para salvar a economía familiar a través do campo e do comercio xusto. Son historias de mulleres moi novas pero que o teñen bastante claro. Ou tamén cando entramos nun campamento de inmigrantes en Marrocos e está cercado, vixiado pola policía marroquí porque son irregulares. Entramos nunha casa de tres mulleres con nenos e cóntannos na situación na que viven. Paréceme xeneroso e sorprendente que unha persoa pense en cruzar miles de litros de auga para darlle mellor vida ao seu fillo. Aquí estariamos a pensar primeiro en nós e, despois, no resto. Alí é ao contrario, sempre primeiro é a familia e pénsase no que te rodea. Esa historia que se escribiu esa mesma noite ten o momento da espontaneidade, da frescura.
Tamén vivíu outra experiencia moi dura e que relata no libro cando percorreu a fronteira que separa Marrocos de España
Si, cando cruzamos Beni Enzar, que é a fronteira que separa Europa de Africa con maior presión de emigrantes, está próxima ao monte Gurugú. ÿ unha noite que nunca se esquecerá porque as circunstancias son absolutamente irrepetibles. O infrahumano encóntralo nunha fronteira desas características, a xente perde o tempo esperando, os nenos inténtanse coar e hai unha barreira que non se ve, que é a dun mundo e outro. Comprobas como moita xente da área subsahariana cruza miles de quilómetros para chegar ata alí, se encaixa e se queda aloxada no monte Gurugú á espera de saltar o enreixado. ÿ moi hostil, moi agresivo, nótase a tensión, nótase que entre as institucións policiais non hai boas relacións e iso trasládase aos dereitos humanos... Vin escenas que algunhas entran na historia do libro e outras me parecían indignas, por exemplo, xente lambendo un iogur na estrada porque non tiñan que comer. Son moi agresivas para o que ten un mínimo de humanidade. ÿ moi duro. ÿ unha historia que trata de debuxar o dano que fan as fronteiras nas relacións humanas e o inxustas que son porque ti cruzas cun pasaporte e outros intentan coarse e mesmo chegan a coarse.
Inclúe algunha historia que non vivira persoalmente?
Case na súa totalidade forman parte de proxectos de Agareso pero, na última das catro partes do libro, algunhas son por conta propia. Hai unha na que non estiven en terreo, que fala dunha nena siria que foxe a Líbano coa súa familia pero a historia, 'Boneca de trapo', me parece tan fermosa, tan bonita, tan espectacularmente humana, que tamén a quixen reflectir porque é a única na que fixen periodismo de datos. ÿ unha nena que sae de Siria polo conflito, chega á fronteira co Líbano e ve un campo de refuxiados e dáse conta que deixa atrás toda a súa vida e, especialmente, os seus xoguetes. Entón pídelle o seu pai que lle consiga polo menos un xoguete. O seu pai, con dous paus, faille un pulso e ela vístea cuns trapos. Pareceume unha historia creativa na súa natureza e que tiña o máximo expoñente da humanidade entre un pai e unha filla, ante a adversidade xorde a capacidade de renacer e a nena exhibe nunha foto o xoguete con orgullo. Humanamente parecíame moi rico e moi exemplar para unha sociedade materialista que ten moitas cousas e non se preocupa. ÿ a única desleal á busca en terreo pero é unha historia que perseguín. Son 34 en terreo e esta vía remoto.
"O que non podes facer é intentar que a túa sociedade sexa inmediatamente solidaria coa que carece porque iso é converterte en antisistema esporádico ou accidental"
E despois de enfrontarse a estas historias, non resulta estraño volver ao día a día do xornalista nunha cidade como Pontevedra?
ÿ unha dobre vida. ÿ o famoso regreso. Eu creo que se nota na primeira parte do libro, que é a que reflicte máis a loucura, dúbidas, incertezas, medos, falta de madureza en afrontar as cousas. Sigo sendo un aprendiz cun pouco máis de experiencia. E daquela era un novato nun contexto no que non teño nin a máis remota idea do que vai pasar ao minuto seguinte. Aí reflíctese esta loucura.
Cando regresamos dese proxecto para min foi duro volver á miña propia realidade. ÿ unha aprendizaxe humana. Tes unha vida, unhas raíces, e non podes renunciar ao que tes. As túas raíces deben de estar ben plantadas para entender que unha cousa é contribuír cun proxecto solidario e outra cousa é renunciar ao teu. A túa realidade é o teu alcalde, o líder da oposición, as túas asociacións de veciños, o teu presidente da Xunta, o teu parlamento... Esas son as túas raíces. Se renuncias a elas, che estás a traizoar. Estás a informar a túa xente, estás a achegar un valor que é que todas as mañás te ergues ás 6:30 para realizar a función de integrar información á túa sociedade, que ten unhas necesidades e esixencias.
Non obstante, si ten que resultar sorprendente o choque entre distintas culturas e sociedades?
As comparacións son moi odiosas. Aquí tes máis bens materiais pero é a túa sociedade. O que non podes facer é intentar que a túa sociedade sexa inmediatamente solidaria coa que carece porque iso é converterte en antisistema esporádico ou accidental. ÿ un exercicio que tes que aprender. Vas a un proxecto e tes que traballalo, vivilo, gozalo e establecer raíces e alianzas. Pero eu teño moi claro que vivo en Galicia e iso é inalterable. Acabas tendo os teus propios mecanismos para xestionar estas cousas. Vés dunha sociedade que che achegou moito pero a túa vénche achegando moito durante 43 anos. E iso permíteche situarte e ver onde tes que estar.
Así que Juan de Sola, polo momento, continuará loitando por causas xustas pero dende Pontevedra.
Non vou marchar e menos polas miñas fillas e a miña rapaza. En principio, penso que cubrir unha rolda de prensa dunha asociación veciñal pode ser tan interesante como cubrir unha iniciativa dunha ONG a dous mil quilómetros de aquí. Todo é válido, todo é un valor que se achega á sociedade, na súa xusta medida.
Aqueles lectores que estean interesados en La cara más dura de la esperanza, onde poden adquirir un exemplar?
Está nas principais librarías e en Internet, nas principais plataformas e a través da editorial coa súa propia canle. O envío é gratuíto e o prezo moi módico (10 euros) e o que se busca é reinvestir en novos proxectos destas características. Terá promoción en México e Arxentina. O día 23, tras a presentación, intervirei pola noite nunha Universidade Mexicana a través de videoconferencia vía Skype. Latinoamérica parece que se sente bastante interesada e a idea é promovelo alí. Varias vendas foron cara a alá. E tamén hai algunha outra venda sorprendente, dende Finlandia. Non é un bestseller, nin pódeo ser nin o pretendía. Gustaríame que tivese algún efecto de transcendencia porque o que quero é que se coñezan as historias, o que busco é que xeren empatía, por ese sacrificio das persoas que encontrei por onde pasei. Quero que teña unha utilidade social e de visibilizar realidades, ese é o obxectivo do libro. O resto é secundario. Canto máis se lea mellor pero non hai unha cifra obxectivo de vendas. E se estou nesta editorial, El Taller del Poeta, é por iso; pola súa comprensión no campo social e porque é da miña cidade.
O xoves 23 ás 20.00 horas no Museo de Pontevedra vai presentarse oficialmente 'La cara más dura de la esperanza'.